teatr absurdu

teatr absurdu,

tendencja estetyczno-tematyczna w dramacie i teatrze francuskim w latach 50. i 60 XX w., która odegrała istotną rolę w kształtowaniu się ówczesnego dramatu w literaturach europejskiej i amerykańskiej;

tendencja ta weryfikowała jednocześnie tradycje dramatu XX-wiecznego, odsłaniając w nim zapoznane zjawiska (np. w Polsce dramaty S.I. Witkiewicza). Rozwijała się jednocześnie z tendencjami neoawangardowymi w powieści (nowa powieść), stąd jest też nazywana „nowym teatrem” lub „antyteatrem”, a jej reprezentanci wypowiadali się także w prozie.

teatr absurdu wywodził się z presurrealistycznych i surrealistycznych eksperymentów: A. Jarry’ego, G. Apollinaire’a, A. Artauda, Ph. Soupaulta i R. Vitraca. Powojenna rzeczywistość wraz z jej egzystencjalistyczną perspektywą, ukształtowaną m.in. przez filozofię i twórczość literacką J.-P. Sartre’a i A. Camusa, wprowadziła do nowego dramatu treści nihilizmu, rozpaczy, bezradności, nonsensu i absurdu. Twórcy teatru absurdu: E. Ionesco (Łysa śpiewaczka,

Lekcja, Krzesła, Nosorożec), S. Beckett (Czekając na Godota, Końcówka, Radosne dni), A. Adamov (L’invasion, Ping-Pong) i J. Genet (Pokojówki, Balkon, Parawany), w pozbawionych akcji (w tradycyjnym znaczeniu tego terminu) parabolach i groteskach ukazali zagubienie się człowieka w stereotypach i automatyzmach życia; ujawnili przede wszystkim kryzys ludzkiej podmiotowości (postaci sceniczne utraciły swoją wyjątkowość, status bohatera, stając się osobami bez biografii i społecznego kontekstu, antybohaterami, figurami bez świadomości i motywacji psychologicznej). Sytuacje sceniczne rozgrywają się więc poza konkretami czasu i przestrzeni, wywołując zaburzenia chronologii, nawroty i powtórzenia. Deziluzja w obrazach świata i czysta kreacyjność świadczą o metateatralności tego typu dramatu; podejmuje on też anarchiczną polemikę z konwencjami tradycyjnego teatru. Z akcentowaną w teatrze absurdu utratą tożsamości wiąże się wyraźnie podkreślany kryzys języka, jego nieprzystawalność do rzeczy, atrofia mówienia, ułomność w nazywaniu świata i emocji oraz utrata funkcji porozumiewania się i rozumienia. Do dramatopisarzy, których twórczość wykazuje właściwości teatru absurdu, zalicza się m.in.: E. Albeego, H. Pintera, F. Arrabala, R. Pingeta, I. Örkénya, V. Havla, w Polsce — T. Różewicza i S. Mrożka.

Grzegorz Gazda

Bibliografia

M. Esslin The Theatre of the Absurd, New York 1962;

E.C. Jacquard Le théâtre de dérision, Paris 1974;

A. Brillant-Annequin Teatr absurdu: narodziny współczesnej estetyki, „Ruch Literacki” 1995 z. 4.