stres
psychol. stan obciążenia systemu regulacji psychicznej powstający w sytuacji zagrożenia, utrudnienia lub niemożności realizacji ważnych dla jednostki celów, zadań, wartości.
[ang.],
stres
Encyklopedia PWN
Typowymi czynnikami wywołującymi stan stresu są: zdarzenia zagrażające życiu i zdrowiu, sytuacje stwarzające zagrożenie dla poczucia własnej wartości, wysoki stopień trudności zadań stojących przed jednostką, utrata poczucia wpływu (kontroli) na przebieg wydarzeń, występowanie zakłóceń (przeszkód) w celowej aktywności, sytuacje deprywacji (pozbawienia różnych wartości lub obiektów, które są niezbędne dla normalnego funkcjonowania jednostki). Oprócz stresu doraźnego, pojawiającego się w odpowiedzi na pojedynczą sytuację, wyróżnia się stres długotrwały, wywołany takimi czynnikami, jak przewlekła choroba, wymagania roli zaw. (np. roli żołnierza w czasie wojny), czy załamanie się kariery życiowej. Każda sytuacja stresowa stawia przed jednostką określone wymagania i aby im sprostać zarówno w organizmie człowieka (stres, biol. ), jak i w jego funkcjonowaniu psychicznym zachodzą istotne zmiany. W stanie stresu pojawia się: wzmożone napięcie emocjonalne oraz pewne względnie stałe, niespecyficzne zmiany w zakresie czynności poznawczych, organizacji i sprawności działania, które zależą od stopnia natężenia i czasu trwania stresu W pierwszym okresie, po zadziałaniu bodźca stresowego o umiarkowanej sile, występuje na ogół wzrost intensywności i tempa działań, przyspieszenie procesów myślenia, pamięci, zwiększenie wrażliwości na bodźce, co sprzyja wykorzystaniu pełni możliwości jednostki i objawia się poprawą sterowania zachowaniem i jego integracji. W przypadku nasilania się stresu lub przedłużania jego trwania może dojść do rozstrojenia mechanizmów regulacyjnych, co przejawia się spadkiem tempa i poziomu wykonania różnych czynności, pogorszeniem procesów pobierania i przetwarzania informacji, a w końcu — dezorganizacją zachowania i utratą kontroli nad sytuacją; czynności, które człowiek podejmuje w tej fazie, charakteryzują się bądź skrajną sztywnością, bądź przypadkowością; może dojść do gwałtownej zmiany kierunku działania bądź apatii i zaniku wszelkiej aktywności; człowiek w stanie silnego stresu przestaje także kontrolować własne emocje.
Współczesne psychol. teorie stresu podkreślają, że stres jest wynikiem indywidualnej — a więc właściwej dla danego człowieka — interakcji zewn. i wewn. wymagań oraz możliwości; stres powstaje, gdy dochodzi do rozbieżności wymagań i możliwości. Jednocześnie obserwuje się odchodzenie od teorii biol. na rzecz poznawczych. Dominuje pogląd, iż w rezultacie interakcji czynników indywidualnych i środowiskowych powstaje nowa jakość — ocena wydarzenia (sytuacji); wydarzenie może być ocenione jako zagrożenie, strata, wyzwanie lub jako obojętne; jedynie 3 pierwsze uruchamiają procesy regulacji neurohormonalnej oraz procesy poznawczego i emocjonalnego radzenia sobie ze stresem Najogólniej ujmując, radzenie sobie ze stresem — rozumiane jako zespół podejmowanych na podstawie oceny wydarzenia wewn. i zewn. działań — jest ukierunkowane na problem (sprostanie wymaganiom, usunięcie zagrożenia) oraz na emocje własne (redukcję poczucia zagrożenia, porażki). Wysiłek związany z problemowym i emocjonalnym radzeniem sobie oraz względny udział każdej z tych 2 strategii zależą od czynników środowiskowych (gł. charakteru i czasu trwania wydarzenia, ale również od wsparcia zewn.) oraz indywidualnych (np. kompetencji, celów, wartości, przekonań itp.). Procesy radzenia sobie ze stresem wywołują tak bezpośrednie, jak i odroczone następstwa (zmiany stanu i funkcji organizmu); te ostatnie mogą stać się przyczyną chorób (psychosomatyczne zaburzenia).
