statek wodny,
konstrukcja pływająca w wodzie, jednostka pływająca;
statek wodny
Encyklopedia PWN
statek wodny może poruszać się zanurzony częściowo lub całkowicie w wodzie, albo unosząc się nad jej powierzchnią. Pływalność zapewnia statkowi wodnemu jego kadłub, a ruch pędnik. Rozróżnia się statki wodne: a) handlowe, a wśród nich pasażerskie (ponad 12 miejsc pasażerskich) oraz do przewozu ładunków suchych (masowce, drobnicowce), płynnych (tj. cieczy i gazów; zbiornikowce) i specjalnych (kontenerowce, chłodnicowce, drewnowce, bydłowce, promy); b) przemysłowe (rybackie, wielorybnicze, z urządzeniami wiertniczymi); c) techniczne i pomocnicze oraz ratownicze (pogłębiarki, hydrograficzne, holowniki, bunkierki, pilotówki, naukowo-badawcze); d) sportowe; e) okręty wojenne. Wielkość statku wodnego określa się podając (oprócz jego rozmiarów) pojemność statku, nośność statku lub wyporność statku, albo liczbę zabieranych jednorazowo pasażerów, kontenerów itp., jak też moc zainstalowanych silników napędowych lub powierzchnię żagli. Zachowanie się statku wodnego w czasie pływań zależy od jego stateczności (zdolności przeciwstawiania się przechyłom) i zwrotności (łatwości zmiany kursu za pomocą steru) oraz niezatapialności (zdolności utrzymywania się na wodzie w wypadku uszkodzenia kadłuba).
Główną konstrukcją statku wodnego, zapewniającą mu pływalność i stateczność oraz służącą za pomieszczenie dla załogi, pasażerów i ładunku, jest kadłub; przód kadłuba nazywa się dziobem statku, tył — rufą, boki — burtami, a przejście od burty do dna — obłem; większość współczesnych kadłubów składa się z systemu wiązań (zładu), szczelnego poszycia i pokładu; w skład zładu wchodzą: stępka (kil), dziobnica (stewa przednia), tylnica (stewa tylna), wręgi (żebra), denniki, wzdłużniki, pokładniki i układ grodzi wzdłużnych i poprzecznych; obecnie, dzięki zastosowaniu tworzyw sztucznych, w małych kadłubach nie jest konieczne stosowanie oddzielnego zładu.
Historia statku wodnego sięga epoki kamiennej. Pierwszymi statkami wodnymi były prawdopodobnie tratwy, później jednodrzewa, poruszane na pych lub za pomocą wioseł. Stopniowo rozwój łodzi wiosłowych prowadził do powstania używanej przez wiele wieków galery; w I tysiącleciu p.n.e. pojawiły się żaglowce, które dominującą rolę w Europie zaczęły odgrywać dopiero ok. XV w. n.e. i stanowiły podstawowy typ statku wodnego aż do XIX w., gdy rolę tę przejęły parowce. Pierwszymi parowcami były Clermont i Savannah, były to kołowce, lecz wkrótce rozpoczęto prace nad konstrukcją śruby okrętowej i 1839 został zbudowany pierwszy śrubowiec Archimedes. Szybki rozwój teorii okrętu i zastosowanie grodzi wodoszczelnej pozwoliły na budowę dużych, stalowych okrętów (Great Britain, Great Eastern). Po wynalezieniu turbiny parowej Ch.A. Parsons zastosował ją 1897 do napędu Turbinii, a następnie wielkich liniowców Mauretanii i siostrzanej Lusitanii. Od początku XX w. zaczęto stosować silniki spalinowe. Budowę statków o napędzie jądrowym zapoczątkował okręt podwodny Nautilus (1954) oraz lodołamacz Lenin (1957) i pasażersko-towarowy Savannah (1959). Kryzys paliwowy lat 70. spowodował próbę powrotu do stosowania jako napędu pomocniczego żagli, w tym również wykonanych z tworzyw sztucznych, zautomatyzowanych i sterowanych komputerem. Napęd taki jest stosowany na kabotażowcach i zbiornikowcach oraz masowcach także o zasięgu oceanicznym (np. japoński Usuki Pioneer).
Każdy statek wodny przeznaczony do poruszania się po morzu, czyli statek morski, musi być zarejestrowany w państwie (z wyjątkiem statków pływających pod banderą ONZ lub jej organizacji wyspecjalizowanych) i mieć banderę tego państwa; statek wodny nie może mieć więcej niż jedną banderę; od bandery należy odróżnić tytuł armatora do statku, tj. tytuł własności; statek wodny nie musi być zarejestrowany w państwie siedziby armatora; państwo bandery sprawuje wyłączną jurysdykcję wobec statku wodnego i osób oraz ładunku na jego pokładzie na pełnym morzu; okręty wojenne oraz statki państwowe, nie używane do celów handlowych, korzystają z immunitetu jurysdykcyjnego także na morzu terytorialnym i wodach wewnętrznych (m.in. w portach) obcych państw.
