średniowiecze. Sztuka

średniowiecze. Sztuka.

Do okresu średniowiecza zalicza się malarstwo, rzeźbę i architekturę chrześcijańską od początków ich istnienia, aczkolwiek pod względem formy należące jeszcze do późnego antyku, nazywane sztuką wczesnochrześcijańską, ponadto sztuką przedromańską, następnie romańską i gotycką (gotyk). Sztuka bizantyńska od VI w. rozwijała się własnym rytmem. W średniowieczu nastąpiło sformułowanie, rozwinięcie i rozpowszechnienie wszystkich podstawowych tematów chrześcijańskiej sztuki religijnej. Podstawą źródłową przedstawień był tekst Pisma Świętego oraz jego egzegeza, apokryfy i legendy hagiograficzne (hagiografia), celem zaś unaocznienie najważniejszych treści nauki Kościoła o Zbawieniu. Bujny rozwój sztuk przedstawiających wynikał z przekonania, że malarstwo i rzeźba mogą pełnić ważną funkcję w objaśnianiu i nauczaniu prawd wiary, zwłaszcza ludzi niewykształconych. Przejawy kultu obrazów wielokrotnie budziły jednak sprzeciw teologów, a w skrajnych przypadkach prowadziły do ikonoklazmu. Średniowiecze nie wypracowało własnej teorii sztuki, przyjąwszy definicję starożytną, że sztuka jest umiejętnością postępowania według reguł, prowadzących do zamierzonego celu. Sztuka (łac. ars, artes) obejmowała więc zarówno dociekania i umiejętności intelektualne (sztuki wyzwolone, łac. artes liberales), jak i procesy wytwarzania rozmaitych przedmiotów (sztuki mechaniczne, łac. artes mechanicae). Dzieła architektury, malarstwa i rzeźby były zaliczane do tej drugiej kategorii i klasyfikowane ze względu na technikę wykonania oraz materiał, z jakiego zostały sporządzone. W strukturze społeczeństwa średniowiecznego artyści mieli zasadniczo status rzemieślników; dzieła powstawały w wyspecjalizowanych warsztatach, początkowo klasztornych i katedralnych, później również miejskich. Od XIII w. warsztaty miejskie były zorganizowane w cechach; przynależność do cechu była obowiązkowa; warsztatem kierował mistrz, mający pod opieką uczniów i czeladników, a warunkiem uzyskania samodzielności zawodowej była pozytywna ocena wykonanego własnoręcznie dzieła mistrzowskiego, tzw. majstersztyku. Swobodniejszą strukturę i szerszy zakres działania miały strzechy budowlane, czyli zespoły rzemieślników różnych specjalności, pracujących przy projektowaniu i wznoszeniu budowli. Artyści średniowieczni zazwyczaj nie sygnowali dzieł lub oznaczali je tylko inicjałami, toteż większość z nich pozostaje anonimowa bądź znana jest jedynie pod przydomkami nadanymi przez badaczy sztuki średniowiecznej.

Bosch Hieronymus, Wóz z sianemt , fragment, 1490–1500 — Museo del Prado, Madryt

Asyż, bazylika Św. Franciszka, widok wnętrza górnego kościoła, XIII w. (stan sprzed 1997)

Kodeks Baltazara Behema, Ludwisarze, ok. 1502 — Biblioteka Jagiellońska, Kraków

Pieta z Lubiąża, ok. 1370 — Muzeum Narodowe, Warszawa

Piero della Francesca, Biczowanie Chrystusa, między 1455 a 1465

Galleria Nazionale delle Marche, Urbino

Campin Robert, tryptyk Zwiastowania, ok. 1422 — Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork