sentymentalizm

sentymentalizm

[fr.],

lit. kierunek umysłowy i literacki w Europie w 2. połowie XVIII w., ukształtowany w opozycji do klasycyzmu;

krytykę feudalno-absolutystycznego porządku społecznego związaną z dążnościami demokratycznego mieszczaństwa oparł na założeniach filozoficznych (kierunki teoriopoznawcze: empiryzm, sensualizm) oraz na myśli antropologicznych J.J. Rousseau; akceptację roli uczucia we wszystkich dziedzinach życia (także w stosunkach społecznych) oraz przekonanie o możliwości powrotu do naturalnej, pierwotnej prostoty łączył z zakwestionowaniem moralnych wartości postępu cywilizacyjnego, z przeciwstawieniem życiu miejskiemu wiejskiej egzystencji wspólnoty ludzkiej; w myśl założeń estetycznych sentymentalizmu źródłem twórczości literackiej były przeżycia wewnętrzne, celem — wywoływanie wzruszeń, refleksji nad miejscem człowieka w świecie, wyznacznikami dzieła literackiego — „czułość” i prostota; sentymentalizm ukształtował nowy typ bohatera, przedstawiciela klas średnich (najczęściej mieszczaństwa), człowieka „czułego”, o postawie indywidualistycznej; wprowadził pogłębioną obserwację obyczajową i psychologiczną, tendencje dydaktyczno-moralizatorskie oraz elementy mowy potocznej, śpiewność i melodyjność poezji w miejsce stylu retoryczno-patetycznego; rozwinął gatunki głównie spoza repertuaru poetyki klasycystycznej w poezji głównie sielankę, pieśń liryczną (J. Thomson, Th. Gray, W. Cowper, L. Hölty, J.H. Voss, F. Karpiński, A. Reklewski, A. i K. Brodzińscy), powieść (S. Richardson, O. Goldsmith, L. Sterne Podróż sentymentalna, Ch.F. Gellert, Rousseau Nowa Heloiza, A. Radiszczew, N. Karamzin, M. Wirtemberska, F. Bernatowicz, F. Skarbek), dramat mieszczański oraz tragedię domową i francuską komedię łzawą (R. Steele, E. Moore, D. Diderot, L.S. Mercier); styl artystyczny sentymentalizmu i wzory wyrażania emocji ukształtowane przez ten kierunek łatwo ulegały konwencjonalizacji, stając się szablonami w różnych dziedzinach sztuki, i bywają utożsamiane z ponadczasowym stereotypem uczuciowości.

Diderot Denis, Le fils naturel..., 1757, rysunek do sztuki wykonany przez nieznanego holenderskiego malarza pod koniec XVIII w. — Bibliothèque l’Arsenal, Paryż

Gainsborough Thomas, Rozmowa w parku, 1746–47 — Luwr, Paryż

Norblin Jan Piotr, Towarzystwo na wycieczce nad jeziorem, ok. 1777 — Muzeum Narodowe, Warszawa

Grassi Joseph, Portret Tadeusza Kościuszki, 1792 — Muzeum Narodowe, Warszawa