rozwój zrównoważony

rozwój zrównoważony, ang. sustainable development, rozwój trwały,

termin oznaczający rozwój społ.-ekonomiczny współczesnych społeczeństw, polegający na zaspokajaniu ich potrzeb w taki sposób, aby nie zmniejszać możliwości zaspokajania potrzeb przyszłym pokoleniom.

Realizacja idei rozwoju zrównoważonego wymaga: 1) globalnej ochrony środowiska przyrodniczego; 2) solidarności w relacjach między różnymi krajami, zwłaszcza między bogatymi i ubogimi, a także solidarności z przyszłymi pokoleniami; 3) traktowania czynników ekonomicznych, politycznych, społecznych i ekologicznych jako zależnych od siebie.

Termin „rozwój zrównoważony” został wprowadzony i zdefiniowany 1987 przez G. Brudtland w raporcie Nasza wspólna przyszłość Światowej Komisji do spraw Środowiska i Rozwoju. Koncepcję rozwoju zrównoważonego precyzują 2 dokumenty przyjęte 1992 na Konferencji Narodów Zjednoczonych „Środowsko i Rozwój” w Rio de Janeiro: Deklaracja w sprawie Środowiska i Rozwoju oraz Agenda 21 (Konferencja Szczyt Ziemi). Pierwszy dokument zawiera 27 zasad określających prawa i obowiązki państw-sygnatariuszy w dążeniu do realizacji rozwoju zrównoważonego, drugi, składający się z 4 części (zagadnienia socjalne i ekonomiczne, ochrona zasobów naturalnych i zarządzanie nimi, wzmacnianie roli gł. grup społ. i organizacji, sposoby realizacji rozwoju zrównoważonego), jest rozwinięciem Deklaracji i formułuje zalecenia dla państw i organizacji dotyczące szczegółowych problemów, które należy rozwiązywać przy realizacji rozwoju zrównoważonego (m.in: walki z ubóstwem, dynamiki demograficznej, ochrony zdrowia ludzi, ochrony środowiska przyr., zarządzania zasobami powierzchni Ziemi, gospodarki odpadami). Dokumenty te są podstawą międzynar. aktów prawnych, globalnych i regionalnych (transgranicznych), określających strategię rozwoju zrównoważonego w danym miejscu (kraju, regionie, sektorze gospodarki, instytucji). Możliwości realizacji rozwoju zrównoważonego zależą od sytuacji oraz poziomu rozwoju poszczególnych krajów i regionów świata. Do oceny stopnia realizacji rozwoju zrównoważonego lub zgodności przedsięwzięć z zasadami rozwoju zrównoważonego służą ilościowe i jakościowe mierniki rozwoju zrównoważonego, różne od istniejących i tradycyjnych (stosowanych np. w celach statyst.) wskaźników ekon. lub ocen i standardów środowiskowych.

Od 1993, gdy Unia Eur. przyjęła V Program Ochrony Środowiska i Rozwoju Zrównoważonego, w krajach członkowskich UE powstało wiele programów rozwoju zrównoważonego (dla całych krajów, gmin, przedsiębiorstw i in.). W 1998 Rada Państw Morza Bałtyckiego (CBSS, ang. Council of the Baltic Sea States) przyjęła Agendę Bałtyk 21, obejmującą 7 sektorów o kluczowym znaczeniu dla rozwoju zrównoważonego regionu: rolnictwo, energetykę, rybołówstwo, leśnictwo, przemysł, turystykę i transport. Inicjatywę wspierają: Związek Miast i Gmin Bałtyckich (UBC, ang. Union of the Baltic Cities) i Bałtyckie Forum Lokalnej Agendy 21 (BLA21F, ang. Baltic Local Agenda 21 Forum). Ministrowie edukacji 11 krajów nadbałtyckich przyjęli 2000 Deklarację Haską — Agendę 21 w sprawie edukacji na rzecz rozwoju zrównoważonego w Regionie Morza Bałtyckiego. W V 2001 Komisja Wspólnot Eur. przedstawiła komunikat „Zrównoważona Europa dla lepszego świata: strategia zrównoważonego rozwoju Unii Europejskiej”, zawierający listę gł. zagrożeń rozwoju zrównoważonego społeczeństw Europy, m.in.: globalne ocieplenie spowodowane emisją gazów cieplarnianych; wielopokoleniowa bieda; marginalizacja i wykluczenie niektórych grup społ.; starzenie się populacji; dramatyczne przyspieszenie utraty różnorodności biologicznej; szybki wzrost ilości odpadów; niszczenie gleb; zagęszczenie transportu. Na podstawie tego dokumentu Rada Eur. przyjęła 2001 w Gothenburgu strategię UE na rzecz rozwoju zrównoważonego Na konferencji „Szczyt Ziemi” w Johannesburgu 2002 oceniono dotychczasowe osiągnięcia we wdrażaniu zasad rozwoju zrównoważonego i przyjęto deklarację będącą zobowiązaniem państw do ich przestrzegania ze zwróceniem szczególnej uwagi na sytuację w krajach rozwijących się. W I 2004 Komisja Wspólnot Eur. przedstawiła komunikat „Stymulowanie technologii w kierunku zrównoważonego rozwoju: plan działania Unii Europejskiej w zakresie technologii środowiskowych”.

W Układzie Eur. z 1991, ustalającym stowarzyszenie Polski ze Wspólnotami Europejskimi, znalazł się zapis (artykuł 71, pkt 2), że polityka realizacji rozwoju gosp. i społ. Polski powinna kierować się zasadą trwałego rozwoju. Od 1993 Polska współpracuje z Komisją Zrównoważonego Rozwoju ONZ (UNCSD, ang. United Nations Commission on Sustainable Development) i przedkłada jej raporty roczne z realizacji Agendy 21. Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym (z VII 1994) uznała rozwój zrównoważony jako podstawę „działań w sprawach przeznaczenia terenów na określone cele i ustalania zasad ich zagospodarowania”. Zasada rozwoju zrównoważonego została też zapisana w Konstytucji RP z 1997 (artykuł 5). W 2000 Sejm RP uchwalił, a rząd RP przyjął do realizacji, dokument Długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju — Polska 2025. 27 IV 2001 uchwalono Prawo Ochrony Środowiska określające zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów z uwzględnieniem wymagań rozwoju zrównoważonego (w artykule 3, pkt 50 została wprowadzona oficjalna polskojęzyczna definicja rozwoju zrównoważonego). We IX 2002 prezes Rady Ministrów RP utworzył Radę do spraw Zrównoważonego Rozwoju. W Ustawie z 27 III 2003 o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym przyjęto rozwój zrównoważony (obok ładu przestrzennego) za podstawę: 1) kształtowania polityki przestrzennej przez jednostki samorządu terytorialnego i organy administracji rządowej; 2) postępowania w sprawach przeznaczenia terenów na określone cele oraz ustalania zasad ich zagospodarowania i zabudowy.

Ideę rozwoju zrównoważonego można przedstawiać jako wynik ewolucji idei postępu, od technokratycznie pojmowanego wzrostu gosp. (produkcja, konsumpcja, postęp techn.), poprzez ekorozwój (rozwój planowany i realizowany z uwzględnieniem możliwości i skutków środowiskowych), do współcz. wielodyscyplinarnej i humanitarnej koncepcji (Powszechna Deklaracja Praw Człowieka), w której podmiotem jest człowiek, a zwłaszcza jego prawo do zdrowego i produktywnego życia w zgodzie z naturą, pomyślności globalnej zbiorowości ludzi, sprawiedliwości międzypokoleniowej, samorealizacji jednostki. Rozwój zrównoważony można postrzegać jako alternatywę globalizacji.

Waldemar Affelt