Romantyczne pragnienie konkretności, jedyności znalazło ujęcie w indywidualizmie i historyzmie. Romantyczny historyzm pojmował dzieje ludów i narodów jako przejaw uniwersalnego dążenia ludzkości do postępu; w centrum jego zainteresowania były pytania o sens historii, stosunek wolności do konieczności, jednostki do zbiorowości, postępu do rewolucji, o istnienie granic czynu historycznego. Era rewolucji, jak i epoka napoleońska zaszczepiły romantykom przekonanie o potędze świadomej woli ludzkiej. Samotny geniusz zmieniający mapę świata stał się mitem romantycznego indywidualizmu. Dążąc do przekształcenia rzeczywistości, ogromny odłam romantyzmu (zwanego postępowym, rewolucyjnym, w przeciwieństwie do romantyzmu reakcyjnego bądź konserwatywnego) był silnie sprzęgnięty z utopijną myślą społeczną, łączącą ideały religijne, częstokroć mistyczne, z ludowymi i rewolucyjnymi. Romantykom bliskie były zwłaszcza idee bądź socjalizmu utopijnego, bądź tzw. rewolucyjnego chrześcijaństwa. W kształtowaniu kultury romantycznej twórczą rolę odegrało młode pokolenie; po raz pierwszy w dziejach kultury europejskiej zmiana epok dokonała się w formie buntu „młodych” przeciw „starym”. W romantycznym obrazie świata istotne znaczenie miała nobilitacja kultury dotychczas „nieoficjalnej”, zwłaszcza ludowej, także pogańskiej „północnej” (w przeciwieństwie do „południowej”, tj. latyńskiej). Romantycy sięgnęli do odrzuconych przez klasycyzm i myśl oświecenia tradycji średniowiecznych i barokowych; szukali inspiracji w kręgu tzw. wiedzy tajemnej; fascynowali się kulturą orientalną. W sztuce romantycznej, odznaczającej się swoistym „nieładem” — amorfizmem i fragmentaryzmem, przejawiał się niepokój i poczucie tragicznego rozdarcia; żywiła ona upodobanie do tego, co irracjonalne i fantastyczne, gloryfikowała wyobraźnię, geniusz, szaleństwo; oddziaływała silnymi środkami ekspresji, efektami grozy i frenezji; indywidualizm przejawiał się zarówno w swobodzie łamania reguł estetycznych, służącej nieskrępowanej ekspresji twórczej, jak i w kulcie wolności jednostki. Podstawę estetyki romantycznej stanowił kreacjonizm i
symbolizm. Poezję podniósł romantyzm do najwyższej rangi, traktując ją jako doskonałą postać wiedzy o bycie. Przekształcając zastane i formując nowe gatunki literackie, jak np.
ballada, powieść poetycka (G. Byron, A. Mickiewicz, A. Puszkin), powieść historyczna (W. Scott) i psychologiczna (J.W. Goethe, A. de Musset), społeczno-obyczajowa (G. Sand), nowela i powieść fantastyczna (E.T.A. Hoffmann, E.A. Poe, G. de Nerval), dramat poetycki i filozoficzny (Byron, Goethe, Mickiewicz, J. Słowacki, Z. Krasiński, M. Lermontow), romantycy stworzyli jeden z podstawowych kanonów literatury nowożytnej w Europie, oddziałując na literaturę Ameryki Północnej i Łacińskiej.
