rok polski
 
Encyklopedia PWN
rok polski,
specyficzny dla Polski zespół cyklicznych, dorocznych obrzędów obejmujących cały rok kalendarzowy.
Rok polski powstał z połączenia elementów chrześcijańskich roku kościelnego oraz pierwiastków pochodzących z obrzędowości ludowej, czasem o rodowodzie przedchrześcijańskim; w obrzędach i obyczajach roku polskiego łączyły się ze sobą elementy świąt kościelnych, odzwierciedlających ważne wydarzenia z życia Jezusa Chrystusa, Matki Bożej, świętych, z dawnymi obyczajami związanymi z przemianami przyrody w cyklu rocznym; w tej perspektywie rok polski stanowił swoistą syntezę poczucia historycznego oraz świadomości uczestnictwa w przyrodzie. Obrzędy roku polskiego, chociaż miały często rodowód ludowy, z reguły jednak wykraczały swym zasięgiem poza tylko jedną warstwę społeczną, obejmując niekiedy całe polskie społeczeństwo; obrzędowość roku polskiego była zróżnicowana regionalnie. Podobne obrzędy istniały i istnieją w innych krajach katolickich, łącząc się prawdopodobnie z ogólniejszą strategią Kościoła dotyczącą asymilacji miejscowych, pozachrześcijańskich tradycji kulturowych (specyfiką roku polskiego były jednak polskie, a nie łacińskie nazwy miesięcy). Próby kodyfikacji obrzędów roku polskiego rozpoczęły się w XIX w. wraz z rozwojem badań folklorystycznych i ludoznawczych; rok polski funkcjonuje obecnie na 3 podstawowych płaszczyznach; pierwsza płaszczyzna to w prostej linii kultywowanie dawnych obrzędów w ich pierwotnym znaczeniu, dostosowanym tylko do kontekstu współczesności (Boże Narodzenie, Wielkanoc, Zaduszki; obrzędy te, zwłaszcza na emigracji, stają się, oprócz pełnienia innych funkcji, manifestacjami polskiej świadomości narodowej); druga to folkloryzm — elementy dawnej obrzędowości przenikają do repertuaru zespołów folklorystycznych oraz stają się elementami nowej obrzędowości o charakterze ludycznym bądź integracyjnym (Wianki, topienie Marzanny); trzecia to literatura — obrzędowość roku polskiego inspiruje prace etnografów oraz utwory pisarzy i poetów (Z. Kossak, E. Bryll).
Grzegorz Pyszczek
Bibliografia
Rok polski w życiu, tradycyi i pieśni: przedstawił Zygmunt Gloger, Warszawa 1900, wyd. ostatnie Ciechanów 1994;
E. Frankowski Kalendarz ludu polskiego z reprodukcjami, Warszawa 1928;
Z. Kossak Rok polski. Obyczaj i wiara, Warszawa 1958;
J. Szczypka Kalendarz polski, Warszawa 1979;
Kalendarz polski. Historia i obyczaje, Warszawa 1997;
R. Chryń-Kuśmierek Rok polski: zwyczaje i obrzędy, Poznań 1998;
J. Uryga Rok Polski w życiu, w tradycji i obyczajach ludu, Włocławek 1998.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia