realizm

realizm

[łac. realis ‘rzeczywisty’],

szt. plast.:

1) Naśladowczy sposób przedstawiania rzeczywistości w sztuce. Znamienny zwłaszcza dla sztuki europejskiej lub powstającej pod wpływami europejskimi, występował w różnych okresach, w których dominowało pojmowanie sztuki jako naśladowania rzeczywistości (m.in. klasyczna sztuka grecka, renesans włoski, malarstwo holenderskie XVII w.). Termin wieloznaczny ze względu na różne definicje rzeczywistości oraz wielość artystycznych konwencji realistycznego przedstawiania. Nieostra jest także definicyjna granica między realizmem a naturalizmem.

2) Kierunek artystyczny w malarstwie 2. połowy XIX w., zakładający wierne i bezpośrednie odtwarzanie wyłącznie rzeczywistości postrzeganej zmysłowo. Program realizmu rewidował i kwestionował wielowiekowe, utrwalone przez akademizm ideały i kanony artystyczne: odrzucał piękno na rzecz prawdy, idealizację na rzecz wiernego odtwarzania rzeczywistości, także przypadkowej i bezładnej; burzył hierarchię tematyczną uzależniającą rangę dzieła od doniosłości przedstawianego tematu; zrywał z tradycyjnymi konwencjami przedstawieniowymi, postulując odzwierciedlanie prawdziwego obrazu otaczającego świata. W praktyce realizm oznaczał przede wszystkim podejmowanie tematyki współczesnej z tendencją do ukazywania niskich i pospolitych stron życia społecznego, niemniej istota artystyczna realizmu tkwi nie w wyrugowaniu przedstawień historycznych, religijnych, mitologicznych itp., lecz w odnowie i odświeżeniu sposobów widzenia i obrazowania rzeczywistości. Czołowym przedstawicielem i propagatorem realizmu był malarz francuski G. Courbet (Kamieniarze, Pogrzeb w Ornans), którego indywidualna wystawa w Paryżu 1855 nosiła tytuł Le Réalisme. Nie programowymi, ale konsekwentnymi realizatorami założeń realizmu byli H. Daumier i J.F. Millet. Realizm rozprzestrzenił się w wielu krajach europejskich: Niemczech (A. von Menzel, M. Liebermann), Belgii (Ch. de Groux), w Rosji zyskał ostrze krytyki społecznej w malarstwie grupy pieriedwiżników. W Polsce jego rzecznikiem był S. Witkiewicz, przedstawicielami — m.in. J. Chełmoński, A. Gierymski, A. Kotsis.

Bibliografia

L NOCHLIN Realizm, Warszawa 1974;

S. STOPCZYK Realizm. Malarstwo polskie, Warszawa 1987;

G. NEEDHAM 19th-Century Realist Art, New York 1988.

Gierymski Aleksander, W altanie, 1882 — Muzeum Narodowe, Warszawa

Courbet Gustave, Kamieniarze, 1849 — obraz zniszczony w 1945

Gierymski Aleksander, Święto Trąbek, 1884 — Muzeum Narodowe, Warszawa

Chełmoński Józef, Bociany, 1900 — Muzeum Narodowe, Warszawa

Szermentowski Józef, Pogrzeb chłopski, 1862 — Muzeum Narodowe, Warszawa

Dostojewski Fiodor, Biesy, rysunek A. Lebiediewa

Ingres Jean-Auguste-Dominique, Panna Riviere, 1805 — Luwr, Paryż

Ingres Jean-Auguste-Dominique, Łaźnia turecka — Luwr, Paryż

Courbet Gustave, Skały w Etretat, 1869 — Von der Heydt Museum, Wuppertal

Courbet Gustave, Atelier malarza, 1855 — Musée d'Orsay, Paryż

Chełmoński Józef, Sanna — Muzeum Górnośląskie, Bytom