rakieta
 
Encyklopedia PWN
rakieta
[niem.],
obiekt latający, napędzany silnikiem rakietowym i służący do przenoszenia ładunku użytecznego, np.: ładunku bojowego, statku kosmicznego, aparatury badawczej;
może poruszać się zarówno w atmosferze ziemskiej, jak i poza nią, często osiągając prędkość wielokrotnie przekraczającą prędkość dźwięku. Rakieta składa się zwykle z: kadłuba, silnika rakietowego z dyszą wylotową, zbiorników materiałów pędnych, podajnika materiałów pędnych do silnika, układu kierowania oraz głowicy z ładunkiem np. bojowym lub statku kosmicznego (załogowego bądź bezzałogowego). Elementy konstrukcyjne rakiety są wykonywane z wysokogatunkowych stali (osłony silników) oraz lekkich materiałów o dużej wytrzymałości mechanicznej (np. stopów aluminium z litem, kompozytów). Ze względów ekonomicznych duże rakiety dzieli się na kilka stopni (członów), z których każdy ma własny silnik i materiały pędne; napędzają one rakietę kolejno i po wykonaniu zadania odłączają się, aby zmniejszyć masę rakiety, a przez to ułatwić jej dalsze przyspieszanie do żądanej prędkości. Najczęściej są używane rakiety dwu- lub trzystopniowe. Rozróżnia się rakiety na stałe, ciekłe i mieszane (rzadko stosowane) rakietowe materiały pędne. W rakiecie na ciekłe materiały pędne silnik i zbiorniki materiałów pędnych stanowią odrębne elementy; materiały pędne są pompowane do silnika za pomocą pomp, ulegając zmieszaniu i spalaniu w komorze spalania silnika; w rakiecie na stałe materiały pędne pojemnik z materiałem pędnym stanowi jednocześnie komorę jego spalania. Zaletą rakiety na stałe paliwo jest prosta budowa, a wadą — brak możności regulacji ciągu. W praktyce wszystkie rakiety są, z powodów ekonomicznych, urządzeniami jednorazowego użytku (wyjątek stanowią startowe rakiety wspomagające promów kosmicznych oraz niektóre modele sportowe).
Zależnie od zastosowania dzieli się rakiety na rakiety bojowe, czyli pociski rakietowe; rakiety nośne, nazywane też rakietami kosmicznymi, do wprowadzania statków kosmicznych na orbitę i lotów kosmicznych; wysokość rakiet nośnych przekracza niekiedy 100 m, a masa startowa (razem z materiałami pędnymi) — 2 tysiące t; ważną rolę w historii astronautyki odegrały m.in. serie rakiet Wostok, Sojuz, Saturn, Ariane, Atlas, Delta, Długi Marsz. Stosowane są także: rakiety badawcze — przeznaczone do badań górnych warstw atmosfery ziemskiej lub przestrzeni kosmicznej, rakiety do obserwacji meteorologicznych (rakieta meteorologiczne), rakiety startowe (ułatwiające start samolotu lub pocisku kierowanego, po określonym czasie działania zwykle odrzucane). W ratownictwie, głównie górskim i morskim, są używane rakiety ratownicze — do przerzucania liny (tzw. rzutki) na ratowany obiekt.
Prototypem rakiet współczesnych były rakiety prochowe, używane już w XIII w. w Chinach, miały one postać pocisków (strzał) zapalających zbudowanych z rurek wypełnionych płonącym prochem. Z 969 pochodzi przekaz o użyciu rac prochowych do ogni sztucznych, z 1232 o stosowaniu rakiet bojowych podczas obrony Kaifengu przed Mongołami. W 1529 Niemiec z Siedmiogrodu K. Hass podał pomysł rakiety wielostopniowej, a projekt takiej rakiety jako jeden z pierwszych ogłosił drukiem 1650 K. Siemienowicz. Na szerszą skalę rakiety zastosowano w Europie w XIX w. Szybki rozwój techniki rakietowej, a wraz z nią astronautyki, nastąpił w XX w.; 1903 K. Ciołkowski ogłosił teorię ruchu rakiet kosmicznych oraz zasadę budowy i działania rakiet wielostopniowych. W 1. połowie XX w. badaniami i konstrukcją silników rakietowych zajmowało się wielu wybitnych uczonych: w Ameryce R.H. Goddard, w Niemczech H. Oberth, E. Sänger i W. von Braun, w Wielkiej Brytanii F-C. Whith, w ZSRR F. Cander, S. Korolow. W 1957 umieszczono na orbicie okołoziemskiej za pomocą rakiety pierwszego sztucznego satelitę Ziemi (Sputnik).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Rakieta. Amerykańska rakieta Redstone ze statkiem kosmicznym Mercury fot. M. Bzowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia