procesy polityczne w Polsce
 
Encyklopedia PWN
procesy polityczne w Polsce 1944–89,
sposób usuwania z życia polit. lub fiz. likwidacji przeciwników władzy PPR (od 1948 PZPR), także forma pacyfikacji społeczeństwa.
Procesy polityczne w Polsce były prowadzone z pozornym przestrzeganiem przepisów prawa, ich formalną podstawą prawną były dekrety KRN: O wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego (31 VIII 1944), O przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa (16 XI 1945) oraz kodeks karny Wojska Pol. (23 IX 1944), następnie tzw. mały kodeks karny — O przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa (13 VI 1946). Od 16 IV 1969 gł. podstawą prawną procesów polit. w Polsce była część szczególna kodeksu karnego dotycząca przestępstw przeciwko podstawowym interesom polit. i gosp. PRL; od 13 XII 1981 również dekret Rady Państwa: O wprowadzeniu stanu wojennego na obszarze PRL z dodatkowymi aktami prawnymi, a po zniesieniu stanu wojennego (22 VII 1983) — ustawa O szczególnej regulacji prawnej w okresie przezwyciężania kryzysu społeczno-ekonomicznego. Podczas procesów polit. w Polsce wykorzystywano również przepisy kodeksu karnego dotyczące innych typów przestępstw.
Oskarżonym stawiano fałszywe zarzuty: kolaboracji z Niemcami w okresie II wojny światowej, współpracy z wywiadami obcych państw lub ośr. wrogimi PRL (pol. uchodźstwo polit.), terroru, popełnienia przestępstw pospolitych (bandytyzmu, kradzieży, przestępstw walutowych); do 1956 przyznanie się do winy często wymuszano torturami, później stosowaniem bezprawnych form nacisku; wyroki były ustalane poza sądem przez kierownictwo PZPR (Komisja Bezpieczeństwa Biura Politycznego KC PZPR) lub Minist. Bezpieczeństwa Publicznego i Gł. Zarząd Informacji WP, później Minist. Spraw Wewnętrznych.
W trakcie procesów, gł. do 1955, osądzono i skazano na karę śmierci (nawet kilkakrotnie) lub na wieloletnie więzienie kilkaset tysięcy osób. Części procesów nadano charakter pokazowy i wykorzystano je w akcjach propagandowych przeciwko: AK, PSL, władzom RP na uchodźstwie, Kościołowi katol., ugrupowaniom opozycji demokr. i niepodległościowej w kraju; większość procesów była tajna, a podczas ich trwania nie stosowano podstawowych zasad procesowych (prawo oskarżonego do obrony). Szczególna kampania propagandowa towarzyszyła m.in. procesom WiN, procesowi generałów oraz procesom: osób oskarżonych o udział w pacyfikacji wsi Wierzchowiny (II–III 1946), obwinionych o dokonanie pogromu Żydów w Kielcach (VII 1946), członków KG NSZ i Organizacji Pol., w tym M. Ostromęckiego (X i XII 1946), redaktor organu PSL „Gazety Ludowej” Z. Augustyńskiego (VII 1947), przywódców PPS-WRN, w tym K. Pużaka (XII 1948), i Stronnictwa Pracy, m.in. J. Kwasiborskiego (III–IV 1951), działacza SN A. Doboszyńskiego (VI–VII 1949), czł. Kierownictwa Walki Cyw. (XII 1951), księży kurii krak., w tym J. Lelito (I 1953), ordynariusza kiel. bpa Cz. Kaczmarka (IX 1953).
Od 1956 przed sądami z powodów polit. stawali uczestnicy masowych strajków i wystąpień przeciwko polityce PZPR: poznańskiego czerwca 1956, marca 1968, grudniowego buntu robotniczego 1970, czerwcowego protestu robotniczego 1976, stanu wojennego 1981–83.
W wielu procesach polit. w Polsce byli skazywani działacze opozycji demokr. i niepodległościowej: J. Kuroń i K. Modzelewski (VII 1965), tzw. taternicy, przewożący przez granicę bezdebitowe wydawnictwa, m.in. J. Karpiński (II 1970), członkowie organizacji Ruch, m.in. A. Czuma i S. Niesiołowski (X 1971), członkowie kierownictwa KPN z L. Moczulskim (X 1982 i IV 1986), członkowie KOR, m.in. Kuroń i A. Michnik (VI 1984; zakończony po 1. dniu bez wyroku), organizator Radia „Solidarność” Z. Romaszewski (II 1983), członek kierownictwa podziemnej Solidarności W. Frasyniuk (V–VI 1985) i in.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia