proces szesnastu

proces szesnastu,

pokazowy proces polityczny przywódców Polskiego Państwa Podziemnego przeprowadzony 18–21 VI 1945 w Moskwie przed Kolegium Wojskowym Sądu Najwyższego ZSRR;

II 1945 politycy polscy otrzymali zaproszenie przedstawiciela gen. I.A. Sierowa (pełnomocnika J. Stalina) na rozmowy polityczne (z gwarancją bezpieczeństwa); 27–28 III po przybyciu na spotkanie zostali aresztowani, przewiezieni z Warszawy do Moskwy i poddani śledztwu; do początku maja władze ZSRR nie informowały zachodnich aliantów o tym aresztowaniu; podczas procesu oskarżonym postawiono fałszywe zarzuty, m.in. prowadzenia przez AK współpracy z Niemcami, wywiadu i dywersji na tyłach Armii Czerwonej; proces miał zdyskredytować legalne władze RP w społeczeństwie i światowej opinii publicznej; jednocześnie z procesem odbywała się w Moskwie konferencja w sprawie utworzenia Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej; na kary więzienia zostali skazani: ostatni dowódca AK gen. L. Okulicki (10 lat więzienia), wicepremier i Delegat Rządu RP na Kraj S. Jankowski (8), minister dla spraw kraju i I zastępca delegata rządu A. Bień oraz minister dla spraw kraju i II zastępca delegata rządu S. Jasiukowicz (5), przewodniczący RJN i PPS-WRN K. Pużak (1,5), wiceprzewodniczący RJN i prezes ZG SN A. Zwierzyński (8 miesięcy), członek RJN K. Bagiński (1 rok), członek RJN i prezes Zjednoczenia Demokratycznego E. Czarnowski (6 miesięcy), członek RJN i prezes SP J. Chaciński oraz pozostali członkowie RJN — S. Mierzwa, Z. Stypułkowski, F. Urbański (4 miesiące); K. Kobylański, S. Michałowski i J. Stemler-Dąbski zostali uniewinnieni; uczestnicy procesu 1945 powrócili do kraju, z wyjątkiem Okulickiego, Jankowskiego i Jasiukowicza, którzy zginęli w więzieniu; minister dla spraw kraju i III zastępca delegata A. Pajdak nie przyznał się do winy podczas śledztwa i został skazany w tajnym procesie XI 1945 na 5 lat więzienia (powrócił do kraju 1955).