pod koniec XIX w. matematyka polska zaczęła się odradzać na uniwersytetach w Krakowie i Lwowie oraz w Warszawie, gdzie S. Dickstein od 1884 wydawał własnym sumptem „Prace Matematyczno-Fizyczne”, a od 1894 — „Wiadomości Matematyczne”. Przed I wojną światową katedry matematyki mieli S. Zaremba i K. Żorawski w Krakowie oraz J. Puzyna i W. Sierpiński we Lwowie, w Warszawie zaś działało Towarzystwo Kursów Naukowych — namiastka polskiego uniwersytetu. Zainteresowania nielicznych wówczas matematyków polskich były jednak rozproszone, dopiero Sierpiński zaczął 1911 tworzyć we Lwowie grupę, z udziałem Z. Janiszewskiego i S. Mazurkiewicza, pracującą wspólnie. W 1915 reaktywowano uniwersytet polski w Warszawie, 1917 Janiszewski wystąpił z artykułem programowym O potrzebach matematyki w Polsce, którego głównymi tezami były: skupienie aktywnych badaczy na jednym, niedawno powstałym obszarze matematyki oraz założenie czasopisma jemu poświęconego i publikującego wyłącznie w językach obcych. Pierwszy tom „Fundamenta Mathematicae”, poświęcony teorii mnogości i jej zastosowaniom, ukazał się 1920 w Warszawie, w tym czasie (po przedwczesnej śmierci Janiszewskiego) kierownictwo pisma przejęli: Sierpiński, który 1918 wrócił z internowania w Rosji, oraz Mazurkiewicz. Mimo obaw (teoria mnogości była działem nowym, o niepewnej przyszłości, „Fundamenta Mathematicae” były pierwszym na świecie wyspecjalizowanym czasopismem matematycznym), pismo rozwinęło się szybko, a wokół niego powstała warszawska szkoła topologii, której najwybitniejszymi przedstawicielami 1920–39 byli: Sierpiński, Mazurkiewicz, K. Kuratowski, B. Knaster, K. Borsuk, W. Hurewicz, S. Eilenberg. W „Fundamenta Mathematicae” drukowano też pierwsze prace z analizy funkcjonalnej; 1929 z inicjatywy H. Steinhausa zaczęły się ukazywać we Lwowie „Studia Mathematica”, organ lwowskiej szkoły analizy funkcjonalnej, której najwybitniejszymi przedstawicielami byli: S. Banach, Steinhaus, S. Mazur, W. Orlicz, S. Kaczmarz, J. Schauder, M. Kac. Ponadto w obu czasopismach drukowano m.in. prace z podstaw matematyki (A. Tarski, A. Lindenbaum, S. Ulam, A. Mostowski i in.), funkcji rzeczywistych (S. Saks, E. Szpilrajn-Marczewski i in.), szeregów trygonometrycznych (A. Zygmund, J. Marcinkiewicz i in.). W 1936 zaczęły w Warszawie wychodzić „Acta Arithmetica”, założone przez S. Lubelskiego i A. Walfisza, poświęcone teorii liczb. Od 1919 działało Polskie Towarzystwo Matematyczne (1937 przeniesione z Krakowa do Warszawy), które wydawało „Roczniki Polskiego Towarzystwa Matematycznego”, prowadziło w oddziałach regularne posiedzenia naukowe, organizowało zjazdy; 1938 zrzeszało 162 członków. Ważną inicjatywą wydawniczą była też seria książkowa «Monografie Matematyczne», powołana 1931, której 6 pierwszych tomów (na temat: operacji liniowych — Banacha, teorii całki — Saksa, topologii — Kuratowskiego, hipotezy continuum — Sierpińskiego, teorii szeregów trygonometrycznych — Zygmunda, teorii szeregów ortogonalnych — Steinhausa i Kaczmarza) było swoistą syntezą osiągnięć ówczesnej matematyki polskiej. Polska szkoła matematyczna spotykała się wówczas z powszechnym uznaniem, a do jej trwałego dorobku należał zwłaszcza wielostronny wkład we wczesny rozwój teorii mnogości, topologii i teorii funkcji rzeczywistych (szkoła warszawska), stworzenie przez Banacha podstaw analizy funkcjonalnej i wprowadzenie do niej przez Schaudera metod topologicznych (szkoła lwowska), traktowanie prawdopodobieństwa jako miary i użycie metod probabilistycznych w teorii szeregów Fouriera (Steinhaus, Zygmund, Kac i in.). Charakterystycznym rysem polskiej szkoły matematycznej, przyjętym później powszechnie, było swobodne stosowanie metod niekonstruktywnych, opartych na aksjomacie wyboru, kategoriach Baire’a i mierze Lebesgue’a.
Podczas II wojny światowej zginęło kilkudziesięciu aktywnych matematyków (m.in. Kaczmarz, Lindenbaum, Lubelski, Marcinkiewicz, Saks, Schauder), kilku zmarło zaraz po wojnie (Banach, Mazurkiewicz), niektórzy wyemigrowali (Zygmund, a krótko przed wojną — Eilenberg, Kac, Tarski, Ulam, Walfisz), zostały zniszczone materialne podstawy istnienia polskiej szkoły matematycznej, w tym księgozbiory. W miejsce utraconych uniwersytetów we Lwowie i Wilnie powstały po 1945 nowe: we Wrocławiu, Łodzi, Lublinie i Toruniu, wznowiło działalność Polskie Towarzystwo Matematyczne, odrodziły się „Fundamenta Mathematicae” (1945), „Studia Mathematica” (1948) i „Acta Arithmetica” (1958) oraz seria «Monografie Matematyczne» (1958); pojawiły się nowe inicjatywy. Szczególnie ważne było powołanie 1948 Państwowego Instytutu Matematycznego w Warszawie (od 1952 Instytut Matematyczny PAN), który objął swego rodzaju patronat nad odrodzeniem się i dalszym rozwojem matematyki w Polsce.
Roman Duda
