polityka przemysłowa
 
Encyklopedia PWN
polityka przemysłowa,
ekon. oddziaływanie państwa na strukturę i rozwój przemysłu, jedna z sektorowych polityk gospodarczych, oprócz m.in. polityki rolnej i handlowej.
Cele polityki przemysłowej to: rozwój produktów i tworzenie nowych gałęzi przemysłu, ochrona nowych gałęzi przed konkurencją zagraniczną, głównie ze strony krajów wyżej rozwiniętych; rozwijanie strategicznych i infrastrukturalnych gałęzi przemysłu; wspieranie inwestycji prywatnych; ochrona dojrzałych przemysłów (na których produkty spada popyt), wrażliwych na konkurencję ze strony krajów słabiej rozwiniętych. Narzędzia stosowane dla realizacji tych celów to: finansowanie badań naukowych (polityka naukowa), pomoc finansowa państwa, protekcjonizm, nacjonalizacja, prywatyzacja, regulacja, zamówienia rządowe.
Polityka przemysłowa ulegała ewolucji. Po rewolucji przemysłowej była przede wszystkim prowadzona przez europejskie kraje, opóźnione w rozwoju w stosunku do Anglii, zwłaszcza przez Francję i Prusy. Dążyły one do rozwoju własnego przemysłu przez protekcyjną ochronę rynków wewnętrznych oraz wsparcie kapitałowe dla inwestycji przemysłowych. Ten ostatni rodzaj zaangażowania państwa był szczególnie ważny, ze względu na nikłe środki kapitałowe zakumulowane w prywatnych rękach. Szczególnego impulsu do prowadzenia polityki przemysłowej dostarczył wielki kryzys 1929. Właściwie wszystkie kraje prowadziły wtedy protekcjonistyczną politykę ochrony własnej produkcji i miejsc pracy. W celu nakręcenia koniunktury i przyspieszenia wyjścia z kryzysu, wiele krajów intensyfikowało politykę przemysłową. Przed zbliżającą się II wojną światową była ona ukierunkowana na produkcję zbrojeniową, a w czasie wojny cały rozwój przemysłu podporządkowano potrzebom gospodarki wojennej. Po II wojnie światowej w europejskich krajach przeprowadzono nacjonalizację przemysłu na dużą skalę. Dotyczyła ona mienia będącego własnością III Rzeszy lub niemieckich koncernów (Austria, Francja, Niemcy) oraz sektorów strategicznych i infrastrukturalnych. W odbudowującej się gospodarce Niemiec szczególne środki pomocowe skierowano na rozwój budownictwa i przemysłu stoczniowego. Wraz z procesem dekolonizacji, aktywna polityka przemysłowa jawiła się także jako szansa na szybki rozwój gospodarczy dla krajów słabo rozwiniętych. Poza grupą krajów nowo uprzemysłowionych, nie przyniosło to jednak oczekiwanych efektów gospodarczych. W krajach rozwiniętych, w miarę umacniania się modelu państwa opiekuńczego, coraz większą rolę zaczęła odgrywać obrona dojrzałych przemysłów przed konkurencją z krajów słabo rozwiniętych. Stało się tak pod naciskiem grup interesów (związków zawodowych i przemysłowców), związanych z tymi gałęziami. Obecnie polityka przemysłowa nastawiona na obronę istniejących przemysłów dominuje nad polityką przemysłową ukierunkowaną na rozwój.
W gospodarce nakazowej polityka przemysłowa była częścią planowania gospodarczego. Cele jej były takie same jak w gospodarkach rynkowych, lecz narzędzia — właściwe dla gospodarki centralnie kierowanej. W Polsce w okresie transformacji początkowo zrezygnowano z prowadzenia polityki przemysłowej w myśl poglądu, że najlepszą polityką przemysłową jest brak polityki przemysłowej. Było to uzasadniane brakiem wiarygodnych informacji gospodarczych w początkowym okresie transformacji. Ceny nie odpowiadały wtedy jeszcze relacjom popytu i podaży oraz nie odzwierciedlały kosztów produkcji. Brak zatem było podstaw do podejmowania racjonalnych decyzji. Pierwszy rządowy dokument dotyczący polityki przemysłowej w Polsce został przyjęty 1993. Na jego podstawie rozpoczęto przygotowywanie studiów sektorowych, w ślad za którymi popłynęły pieniądze z budżetu państwa do wybranych przedsiębiorstw. Spowodowało to np. dalszą rozbudowę zdolności produkcyjnych w hutnictwie, gałęzi, o której wiadomo było, że istniejące zdolności produkcyjne i tak są nadmierne. Prowadzona w Polsce w latach 90. XX w. polityka przemysłowa była ukierunkowana w ogromnej części na ochronę nieefektywnych przedsiębiorstw z dojrzałych przemysłów, w których istniały silne związki zawodowe. Natomiast nie tworzono programów rozwojowych służących wprowadzaniu postępu technicznego i zwiększających konkurencyjność polskich produktów.
Wśród teoretyków ekonomii istnieją kontrowersje co do oceny skuteczności polityki przemysłowej. W wyraźnej większości są przeciwnicy jej prowadzenia. Historia gospodarcza dostarcza zarówno przykładów pokazujących skuteczność polityki przemysłowej (Japonia, Korea Południowa, Tajwan), jak i jej szkodliwość (np. budowa sieci kanałów we Francji tuż przed upowszechnieniem się transportu kolejowego).
Sławomir Sztaba
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia