pluralizm
 
Encyklopedia PWN
pluralizm
[łac.],
pluralizm polityczny,
pojęcie odnoszące się do funkcjonowania społeczeństw demokratycznych oraz mechanizmu podejmowania decyzji politycznych.
W politologii występuje w dwóch znaczeniach. Jako doktryna polityczna głosząca potrzebę stworzenia warunków ustrojowych do swobodnego ujawniania różnorodnych opinii dotyczących życia zbiorowego oraz tworzenia partii, stowarzyszeń itd.; w rezultacie kształtuje się sieć względnie autonomicznych organizacji reprezentujących różne interesy grupowe i koncepcje ideologiczno-programowe; równi partnerzy, o wspólnym systemie podstawowych wartości, dochodzą — w drodze uzgodnień i kompromisów — do zharmonizowania rozbieżnych interesów; dzięki temu jest możliwe porozumienie społeczne w sferze zaspokajania potrzeb. Kierunki pluralistyczne biorą początek od Arystotelesa, J. Locke’a i Ch.L. de Montesquieu; w program polityczny przetworzyła je myśl liberalna.
Pluralizm w drugim znaczeniu to zespół zasad i rozwiązań ustrojowych bezpośrednio urzeczywistniających tę doktrynę; do najważniejszych należą: zasada wolności słowa i druku — warunek nie skrępowanej cenzurą lub obawą o represję karną czy prawno-cywilną krytyki ustroju, rządu i osób sprawujących władzę; zasada wolności stowarzyszania się, prowadząca do wielopartyjności i bogactwa grup interesu (ciał pośredniczących); zasada konkurencyjności (swobodnej gry) partii w życiu politycznym, zarówno w walce wyborczej, jak i w sprawowaniu władzy — szczególna rola przypada partii opozycyjnej, która nie tylko stanowi instytucję kontroli społecznej nad rządem, ale również rozwija alternatywny program polityczny i w razie wygrania wyborów staje się partią rządzącą; zasada podziału władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, polegająca nie tylko na ich ograniczaniu, ale również uzupełnianiu i współpracy; jednym z istotnych elementów pluralizmu jest policentryzm.
Sformułowana na gruncie socjologii teoria pluralizmu głosi, że w państwach demokratyczno-liberalnych następuje równoważenie się konkurujących interesów grupowych w wyniku współpracy i rywalizacji grup interesu, partii politycznych oraz administracji państwowej i żaden z nich nie ma nad innymi decydującej przewagi; krytycy wskazują dominującą pozycję bądź elit władzy (korporacyjnej, wojskowej i funkcjonariuszy administracji), bądź „niewidzialnej władzy” ekspertów i biurokracji, bądź skoncentrowanej własności wielkiego kapitału.
Bibliografia
S. Ehrlich Oblicza pluralizmów, Warszawa 1985;
W. Sadurski Racje liberała: eseje o państwie liberalno-demokratycznym, Warszawa 1992;
J. Szacki Liberalizm po komunizmie, Kraków 1994;
W. Kymlicka Współczesna filozofia polityczna, Kraków 1998;
J. Rawls Liberalizm polityczny, Warszawa 1998;
G. Sartori Teoria demokracji, Warszawa 1998;
S. Ossowski O osobliwościach nauk społecznych, Warszawa 2001.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia