plebiscyty na ziemiach polskich

plebiscyty na ziemiach polskich 1920–21,

obejmowały tereny sporne między Polską a Niemcami, wyznaczone 1919 w wersalskim traktacie pokojowym — historyczne ziemie polskie podległe w ciągu paru wieków niemieckiej ekspansji i germanizacji, głównie Górny Śląsk, Warmię, Mazury i Powiśle

przeprowadzone w warunkach przewagi niemieckiej (administracja cywilna i policja w rękach władz i organizacji niemieckich); nad ich przebiegiem czuwały komisje międzysojusznicze powołane przez Radę Najwyższą zachodnich mocarstw.

Plebiscyt na Warmii, Mazurach i Powiślu 11 VII 1920; akcją wyborczą kierował Mazurski Komitet Plebiscytowy (VI 1919–VII 1920, przewodniczący J. Bursche), Warmiński Komitet Plebiscytowy (XII 1919–VII 1920, przewodniczący K. Donimirski, od IV 1920 — A. Ludwiczak) oraz Mazurski Związek Ludowy; na obszarze mazurskim za przynależnością do Niemiec opowiedziało się ok. 98% osób, na warmińskim — 92%; Konferencja Ambasadorów przyznała Polsce na obszarze mazurskim 3 gminy, a na warmińskim — 5; granica między Polską a Niemcami biegła odtąd wzdłuż Wisły po jej wschodnim brzegu.

Plebiscyt na Górnym Śląsku 20 III 1921, poprzedzony dwoma powstaniami ludności polskiej (powstania śląskie) oraz działalnością Polskiego Komisariatu Plebiscytowego, Centralnego Komisariatu Plebiscytowego w Warszawie oraz in. organów państwowych i stowarzyszeń społecznych; za Polską oddano 479 tys. głosów, za Niemcami — 706 tys.; dążenia niemieckiej administracji, by obszar plebiscytowy włączyć do Niemiec, spowodowały wybuch trzeciego powstania śląskiego; 20 X 1921 Konferencja Ambasadorów przyznała Polsce Katowice i Królewską Hutę (ob. Chorzów) oraz powiaty: pszczyński, rybnicki, katowicki, część lublinieckiego i tarnogórskiego oraz skrawki bytomskiego i zabrzańskiego, pozostawiając w posiadaniu niemieckim 2/3 obszaru Górnego Śląska. Na mocy decyzji międzynarodowych z IX 1919 ustalono przeprowadzenie plebiscytu między Polską a Czechosłowacją także na Śląsku Cieszyńskim, Spiszu i Orawie; plebiscyt nie odbył się, a podziału spornego terenu dokonano na podstawie decyzji Rady Ambasadorów w Paryżu z 28 VII 1920.