planety
 
Encyklopedia PWN
planety
[gr.],
ciała niebieskie związane grawitacyjnie z gwiazdami, o średnicy nie mniejszej niż 1000 km, widoczne dzięki oświetleniu ich przez macierzyste gwiazdy.
Nazwa „planety” została wprowadzona przez starożytnych Greków na określenie 7 obiektów zmieniających regularnie swe położenie na niebie, w tym 5 nieróżniących się wyglądem od gwiazd (Merkury, Wenus, Mars, Jowisz, Saturn) oraz Słońca i Księżyca. Prowadzone w ciągu stuleci badania ich ruchów zwieńczyło dzieło M. Kopernika, będące fundamentem nowożytnej astronomii, w którym pojęciem „planeta” objęto, oprócz 5 planet znanych od starożytności, również Ziemię; z czasem dołączyły do nich odkrywane później, gdyż niewidoczne dla nieuzbrojonego oka, planety: Uran, Neptun i Pluton (do 2006 zaliczany do planet Układu Słonecznego). Planety Układu Słonecznego obiegające Słońce w mniejszej odległości niż Ziemia nazwano planetami dolnymi (Merkury i Wenus), a obiegające Słońce w większej odległości niż Ziemia — planetami górnymi. Planety różnią się między sobą wielkością, budową i odległością od Słońca; 3 planety: Merkury, Wenus, Mars, charakteryzują się — tak jak Ziemia (stąd nazwa planety ziemiopodobne) — małymi rozmiarami i dużą średnią gęstością; wszystkie mają żelazo-niklowe jądra, skaliste płaszcze i twarde skorupy; znaczącą atmosferę ma Ziemia i Wenus, Mars ma atmosferę znacznie rzadszą, a Merkury jest jej całkowicie pozbawiony; 4 największe planety Układu Słonecznego: Jowisz, Saturn, Uran, Neptun, charakteryzują się dużymi rozmiarami (stąd nazwa planety olbrzymy lub planety jowiszowe), małą średnią gęstością, grubą i gęstą atmosferą, między którą i planetą nie ma wyraźnej granicy. Oprócz 8 wielkich planet obserwuje się w Układzie Słonecznym, od XIX w., liczne małe planety, obecnie zwane planetoidami. Wiedza o planetach Układu Słonecznego jest współcześnie bardzo duża, a dostęp do niej łatwy, m.in. dzięki internetowej bazie danych o planetach PDS (ang. Planetary Data System) zarządzanej przez amerykańską agencję kosmiczną NASA.
W końcu XX w. uzyskano obserwacyjne dowody obecności planet wokół gwiazd podobnych do Słońca, a nawet pulsarów; pierwszego odkrycia planet pozasłonecznych dokonali 1992 A. Wolszczan i D. Frail; do połowy 2007 stwierdzono istnienie 235 planet pozasłonecznych (znaczną rolę w tych odkryciach odegrał zespół astronomów z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego — A. Udalski, M. Kubiak, M. Szymański i współpracujący z nimi B. Paczyński). Dotychczas udaje się obserwować i szczegółowo badać (także za pomocą sond kosmicznych) jedynie planety Układu Słonecznego. Współczesne techniki obserwacyjne nie pozwalają na bezpośrednie obserwacje planet pozasłonecznych; o ich istnieniu świadczą jedynie różne obserwowane zjawiska pośrednie, np. ruch gwiazdy wokół wspólnego z jej planetą środka masy; to powoduje, że wiadomo o nich na razie tylko, jak poruszają się wokół swoich gwiazd i jakie mają masy.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Jowisz fot. NASA
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia