papiestwo

papiestwo,

instytucja najwyższej władzy hierarchicznej w Kościele katolickim, sprawowana przez papieża, wspomaganego przez kolegium biskupów i urzędy kurii rzymskiej w wykonywaniu władzy nauczania, sądzenia i uświęcania.

Historia.

W chrześcijaństwie pierwotnym papiestwo w takim kształcie nie było prawnie zdefiniowane; na pierwszeństwo św. Piotra wśród apostołów wskazuje Nowy Testament; świadectwem interwencji biskupa Rzymu, uważającego się za następcę św. Piotra, jest List do Koryntian Klemensa I z I w. n.e. Wraz z rozwojem organizacyjnym Kościoła, od III w. ukształtowała się instytucja papiestwa; wzmocnione w IV w. uznaniem przez cesarstwo, papiestwo utrwaliło swój prymat nad całym Kościołem, kwestionowany jednak przez patriarchaty wschodnie, zwłaszcza konstantynopolitański; wraz z utworzeniem w VIII w. Państwa Kościelnego, papiestwo przejęło na jego terenie także władzę świecką. Po upadku monarchii Karolingów, kryzys papiestwa doprowadził w X w. do uzależnienia go od cesarstwa; umocnione w połowie XI w. (pontyfikat Leona IX) papiestwo rozpoczęło walkę o uniezależnienie się od władzy świeckiej, przeciwstawiając uniwersalizmowi cesarskiemu uniwersalizm papieski (spór o inwestyturę); znalazło to najpełniejszy wyraz w teokratycznych tezach papieża Grzegorza VII (Dictatus Papae); w XIII w. rozkwit politycznego znaczenia papiestwa (pontyfikat Innocentego III), które narzuciło wielu państwom europejskim swoje zwierzchnictwo lenne i rozbudowało system fiskalny. Kształtowanie się w XIII/XIV w. narodowych państw europejskich wywoływało sprzeciw ich władców wobec politycznych aspiracji papiestwa; konfrontacja między papieżem Bonifacym VIII i królem Francji Filipem IV Pięknym zakończyła się awiniońską niewolą papieży i głębokim kryzysem wewnętrznym Kościoła na przełomie XIV i XV w. (tzw. wielka schizma zachodnia); w 1. połowie XV w. silne starcie tendencji koncyliaryzmu oraz kurializmu zakończyło się ugruntowaniem prymatu papieży i ich absolutnej władzy w Kościele.

Narastająca krytyka papiestwa, wynikająca z ówczesnych uwarunkowań politycznych i społecznych, kryzys moralny kleru (zwłaszcza zeświecczonej Kurii Rzymskiej) i nadmierny fiskalizm papiestwa, zapoczątkowały 1517 reformację, która znacznie ograniczyła zasięg oddziaływania papiestwa; sobór trydencki (1545–63) wzmocnił pozycję papieża w odnowionym Kościele katolickim; zainicjowana przez papiestwo kontrreformacja doprowadziła w 2. połowie XVI i w XVII w. do przywrócenia jego dawnej roli w znacznej części Europy (pontyfikat Piusa VI); przemiany społeczne i polityczne (absolutyzm monarszy, józefinizm) oraz wpływ filozofii oświecenia osłabiły religijne i świeckie znaczenie papiestwa w XVIII i na początku XIX w., zwłaszcza w okresie rewolucji francuskiej 1789–99 i w epoce napoleońskiej. Restauracja po 1815 przywróciła międzynarodową pozycję polityczną papiestwa. Zjednoczenie Włoch (1860–70) i likwidacja Państwa Kościelnego spowodowały długotrwały kryzys w stosunkach papiestwa z państwem włoskim (rzymska kwestia). Natomiast zasadę najwyższej władzy papieża w Kościele potwierdził przyjęty przez Sobór Watykański I (1869–70) dogmat o nieomylności papieża w definiowaniu zasad wiary i moralności (1870), a następnie kodeks prawa kanonicznego — Codex Iuris Canonici (1917, zreformowany 1983). Przemiany społeczno-gospodarcze końca XIX w. oraz rosnące znaczenie ruchu socjalistycznego i aktywność katolików świeckich uczyniły z zagadnień społeczno-ekonomicznych przedmiot zainteresowania społecznej nauki Kościoła (papież Leon XIII, encyklika Rerum novarum 1891). Uregulowanie prawnego i międzynarodowego statusu papiestwa przyniosły laterańskie traktaty 1929, normalizujące jego stosunki z państwem włoskim i potwierdzające suwerenność Państwa Miasta Watykan. W 2. połowie XX w. pozycję papiestwa określił na nowo Sobór Watykański II (1962–65), łącząc zasady prymatu papieża i kolegialności (m.in. przez ustanowienie synodu biskupów).

Obecna działalność papiestwa obejmuje zarówno sprawowanie władzy w Kościele katolickim (zasady wiary, liturgia, wyznaczanie biskupów) jak również, inspirowane zasadami etyki chrześcijańskiej, zabieranie głosu w sprawach świata (zagrożenie pokoju, kryzys polityczny, moralny i cywilizacyjny, prawa osoby ludzkiej i rodziny). Za pontyfikatu ostatnich papieży (Jan XXIII, Paweł VI, Jan Paweł II), mimo kontestacji ze strony ruchów laickich i lewicowych, papiestwo jest uznawane za autorytet moralny i duchowy, respektowany także poza katolicyzmem.

Awinion, pałac papieży (Francja)

Otton I Wittelsbach przyprowadzony przez dożę weneckiego przed oblicze papieża Aleksandra III, fresk Spinello Aretino, koniec XIV w. — Palazzo Publico, Sienna