owady

owady, Insecta,

gromada stawonogów z podtypu sześcionogich (Hexapoda);

są znane od dewonu; dotychczas opisano ponad 1 mln gatunków współczesnych owadów, ich rzeczywista liczba jest prawdopodobnie kilku- a nawet kilkunastokrotnie większa (owady są najliczniejszą grupą zwierząt); są silnie zróżnicowane pod względem wielkości — od 0,17 mm (błonkówka Megaphragma mymaripenne) do 35 cm (tropikalne patyczaki); ciało owada jest zbudowane z 3 podstawowych części: głowy, tułowia i odwłoka. Głowa nie wykazuje zewnętrznej segmentacji, lecz tworzy jednolitą puszkę głowową; u dorosłego owada (imago) znajdują się na niej członowane czułki (narząd dotyku i węchu), oczy złożone i pojedyncze (przyoczka) oraz narządy gębowe (gębowe narządy owadów). Tułów składa się z 3 segmentów (przed-, śród- i zatułowia), tworzących funkcjonalną całość; z każdym z segmentów tułowia jest połączona stawowo 1 para nóg, u większości owadów po stronie grzbietowej tułowia występują 2 pary skrzydeł. U wielu owadów jedna lub obie pary skrzydeł wtórnie zanikły lub uległy silnemu uwstecznieniu; jedna z par skrzydeł jest niekiedy przekształcona, np. w pokrywy u chrząszczy, skorków, karaczanów, półpokrywy — u pluskwiaków różnoskrzydłych, przezmianki — np. u muchówek. Nogi zanikły tylko u nielicznych grup owadów (np. u samic niektórych czerwców), natomiast są często przekształcone odpowiednio do prowadzonego trybu życia (w typ grzebny, bieżny, skoczny itp.). Odwłok jest zbudowany pierwotnie z 12 pierścieni (zachowują się w stadium zarodka), u dorosłych zredukowane do 6–11 pierścieni (nie wszystkie widoczne na zewnątrz). Nie ma na nich odnóży, natomiast na ostatnich 2 pierścieniach mogą znajdować się różnego typu przysadki odwłokowe. Szkielet zewnętrzny jest utworzony z wielowarstwowego, chitynowego oskórka (kutikuli). Układ pokarmowy jest zbudowany z jelita przedniego (podzielonego zwykle na gardziel, przełyk, wole, niekiedy żołądek żujący), jelita środkowego (złożonego z żołądka trawiącego i jelita cienkiego) oraz jelita tylnego (zróżnicowanego na jelito grube i odbytowe). Układ oddechowy składa się z przenikającego całe ciało systemu cienkościennych rureczek — tchawek, otwierających się przetchlinkami; owady oddychają wyłącznie tlenem atmosferycznym, jedynie niektóre wodne larwy mogą pobierać tlen zawarty w wodzie za pośrednictwem skrzelotchawek. Układ wydalniczy tworzą cewki Malpighiego, otwierające się do przewodu pokarmowego. Układ wewnątrzwydzielniczy reguluje proces wzrostu i linienia, a także funkcje rozrodcze. Układ krwionośny jest otwarty, a krew nie zawiera hemoglobiny (z wyjątkiem larw ochotkowatych). Ośrodkowy układ nerwowy składa się ze zwoju nadprzełykowego, tzw. mózgu, i podprzełykowego, połączonych obrączką okołoprzełykową, oraz biegnącego przez całe ciało brzusznego łańcuszka nerwowego. Układ rozrodczy składa się z parzystych jąder (u samców) i jajników (u samic), od których prowadzą do otworów płciowych początkowo parzyste, a następnie pojedyncze przewody wyprowadzające. Owady są rozdzielnopłciowe (z wyjątkiem, np. niektórych czerwców) i w większości jajorodne; niektóre rozmnażają się również przez partenogenezę (np. niektóre mszyce, prostoskrzydłe, galasówki, chrząszcze); rzadziej spotykana jest poliembrionia (np. u niektórych błonkówek). U owadów należących do działu Hemimetabola rozwój osobniczy przebiega z przeobrażeniem niezupełnym (np. ważki, jętki, pluskwiaki, szarańczaki). Dział Holometabola obejmuje owady o przeobrażeniu zupełnym (np. motyle, chrząszcze, muchówki, błonkówki). Owady zamieszkują praktycznie wszystkie środowiska lądowe kuli ziemskiej, a także wody słodkie, sporadycznie żyją w morzu, wykazując często zdumiewające wręcz przystosowania do ekstremalnych warunków. Niektóre owady: termity, mrówki, część os i pszczół wykształciły, jako niemal jedyne w świecie zwierząt, zróżnicowane i funkcjonujące jako swego rodzaju „superorganizmy” społeczeństwa (społeczeństwa owadów). Dawniej gromadę owadów dzielono na podgromady owadów uskrzydlonych (Pterygota) i owadów bezskrzydłych (Apterygota), stanowiących obecnie odrębną gromadę skrytoszczękich (Entognatha); owady uskrzydlone samodzielnie tworzą gromadę Insecta. Do owadów należą m.in. spośród Hemimetabola — ważki, jętki, widelnice, karaczany, modliszki, termity, skorki, prostoskrzydłe, straszyki, nogoprządki, gryzki, wszy, wszoły, przylżeńce, pluskwiaki, a spośród Holometabola — wojsiłki, chruściki, motyle, muchówki, błonkoskrzydłe, pchły, sieciarki, wielkoskrzydłe, wielbłądki, wachlarzoskrzydłe.

Kornik sześciozębny, Ips sexdentatus

Osetnik (Vanessa cardui)

Jelonek rogacz, Lucanus cervus

Chrabąszcz majowy, Melolontha melolontha