oświecenie. Literatura

oświecenie. Literatura.

W literaturze oświecenia, często programowo dydaktycznej (dominacja gatunków: bajki, satyry, ody), tendencje klasycystyczne (Wolter, A. Pope, w Polsce I. Krasicki, A. Naruszewicz, S. Trembecki) splatały się z rokokowymi (w Polsce J. Szymanowski) i sentymentalnymi (J.J. Rousseau, S. Gessner) oraz, u schyłku epoki — preromantycznymi. Bujny rozkwit prozy eseistycznej („The Spectator”, w Polsce „Monitor”) przyczynił się do przekształcenia tradycyjnego romansu w nowożytną powieść o charakterze realistycznym (D. Defoe, J. Swift, H. Fielding, A.R. Lesage, P. Choderlos de Laclos, w Polsce Krasicki). W powieści, także w dramacie (D. Diderot, G.E. Lessing), nastąpiła nobilitacja bohatera mieszczańskiego. Wyrazem dominacji filozofii stało się m.in. wykształcenie swoistego gatunku prozy, tzw. powiastki filozoficznej (Wolter, Diderot). W nurcie sentymentalizmu oprócz odnowienia liryki (np. F. Karpiński) obserwuje się pogłębienie analizy psychologicznej i krytykę ograniczeń racjonalistycznego wzoru kultury (Rousseau). U schyłku oświecenia nurt rewolucyjny (P.A. de Beaumarchais, A. Radiszczew, w Polsce J. Jasiński) współistniał z odkrywaniem w poezji ludowej źródeł „narodowości” (J.G. Herder) i problematyką wczesnoromantycznego buntu wobec świata (F. Schiller, J.W. Goethe).

Krasicki Ignacy, Bajki i przypowieści, drzeworyt A. Zaleskiego, 1880

Diderot Denis, Kuzynek mistrza Rameau, rycina z wydania francuskiego, 1821 — Bibliothèque nationale, Paryż

Defoe Daniel, Przypadki Robinsona Crusoe, ilustracja z jednego z wydań