odbiornik radiofoniczny

odbiornik radiofoniczny, pot. radio,

telekom. rodzaj odbiornika radiokomunikacyjnego powszechnego użytku, przeznaczonego do odbioru i przetwarzania emitowanych przez stacje nadawcze fal radiowych wielkiej częst. przenoszących sygnały foniczne.

Zwykle stosuje się o.r. z przemianą częstotliwości w układzie superheterodyny. Z sygnałów dochodzących za pośrednictwem anteny do o.r. wybiera się sygnał pożądanej stacji przez odpowiednie dostrojenie tunera do częst. fali tej stacji. Współbieżne przestrajanie w tunerze obwodów wejściowych i generatora drgań elektr. (heterodyny) pozwala na uzyskanie w stopniu przemiany o.r. (mieszaczu) z obu doprowadzonych do niego sygnałów (tj. wybranej stacji i heterodyny) sygnału o stałej częst. pośredniej (niezależnie od częst. fali wybranej stacji), wiernie zachowującego modulację sygnału wejściowego. Dla stacji nadających w zakresie fal krótkich, średnich i długich, stosujących modulację amplitudy (AM) fali nośnej, w mieszaczu o.r. uzyskuje się sygnał o częst. pośredniej zwykle równej 465 kHz, dla stacji emitujących fale ultrakrótkie, stosujących modulację częst. (FM) — najczęściej sygnał o częst. pośredniej równej 10,7 MHz; sygnał o częst. pośredniej jest następnie wzmacniany we wzmacniaczu o takiej samej częst. środkowej (wzmacniacz sygnałów elektrycznych). Zaletą odbioru superheterodynowego jest wykorzystywanie wzmacniaczy o stałej częst. pośredniej i zoptymalizowanych parametrach, co umożliwia uzyskanie dużej selektywności odbiornika i ułatwia zapewnienie dostatecznie dużej czułości. Po wzmocnieniu sygnał o częst. pośredniej zostaje poddany demodulacji, a otrzymany sygnał małej częst. po wzmocnieniu steruje przetwornikiem elektroakustycznym (słuchawkami, głośnikiem), przetwarzającym sygnał elektr. na sygnał akustyczny (dźwięki).

Współczesne o.r. są przestrajane ręcznie, bezpośrednio lub zdalnie (przy użyciu pilota, po uprzednim dostrojeniu tunera do zbioru wybieranych stacji radiowych i zaprogramowaniu tego zbioru w postaci przyjętych dla nich numerów). Często o.r. są wyposażone w układy automatycznego dostrajania do wybranej stacji radiowej (np. samochodowe o.r. — do najsilniejszej stacji znajdującej się w rejonie trasy przejazdu). O.r. stereofoniczny zawiera tuner stereofoniczny i 2 niezależne tory (kanały) wzmacniaczy akustycznych, doprowadzające odpowiednie sygnały do 2 oddzielnych przetworników elektroakustycznych (stereofonia). Nowoczesne przenośne i domowe o.r. często stanowią mono- lub stereofoniczny zespół konstrukcyjny, zawierający rozbudowaną część akustyczną, np.: zespoły głośników, często w postaci kolumn głośnikowych, korektor graficzny, układ eliminacji szumów, układ wzmocnienia niskich tonów (basów), a także wyświetlacz funkcji, zegar cyfrowy. W miarę rozwoju systemów radiofonicznych stosujących impulsową modulację cyfrową (np. systemu DAB) upowszechnia się stosowanie o.r. przystosowanych do odbioru sygnałów cyfrowych.

Pierwsze o.r. z detektorem kryształkowym (np. z diodą galenową), do odbioru dźwięku przy użyciu słuchawek, skonstruowano 1901–05; udoskonalane wersje odbiorników detektorowych wykorzystywano powszechnie w latach 20. i 30., sporadycznie w latach 50. XX w.; 1906–12 pojawiły się o.r. ze wzmacniaczami lampowymi (lampa elektronowa) i głośnikami zamiast słuchawek, 1918 opracowano układ o.r. superheterodynowego, 1954 — o.r. tranzystorowego; na pocz. lat 90. powstały konstrukcje o.r. przeznaczone do pracy w systemach radiofonii cyfrowej.