ochrona przyrody

ochrona przyrody,

ekol. zachowanie, właściwe wykorzystanie oraz odnawianie składników i zasobów przyrody żywej i nieożywionej;

realizacja ochrony przyrody polega na wprowadzaniu podstaw prawnych, propagowaniu wymienionych zadań w społeczeństwach i wykorzystaniu osiągnięć nauki w praktycznej działalności; coraz częściej ochrona przyrody jest traktowana jako odrębna dziedzina wiedzy sozologia (według W. Goetla). W Polsce ochronę przyrody wprowadzili: Bolesław I Chrobry, Władysław II Jagiełło i Zygmunt III Waza — w stosunku do bobra, sokoła, łabędzia, tura, żubra, cisów i starych dębów; zapoczątkowanie nowoczesnej ochrony przyrody w XIX w. wiąże się ze skutkami nieprzemyślanej, często rabunkowej działalności człowieka, powodującej wylesienie znacznych obszarów i erozję gleb, zmiany bilansu wodnego i zanieczyszczanie środowiska życia, niszczenie krajobrazów, gradacje szkodników i in.; we współczesnym świecie ogromny rozwój przemysłu, powstawanie olbrzymich aglomeracji miejskich, chemizacja w rolnictwie itp. — są przyczyną głębokich przemian w środowisku przyrodniczym, które mogą się stać groźne dla bytu człowieka; toteż ochrona przyrody jest jednym z podstawowych problemów w nowoczesnym świecie; objęła wszystkie elementy środowiska i różne formy działalności człowieka, obecnie określane mianem ochrony środowiska przyrodniczego. Podstawową formę ochrony przyrody stanowi ochrona konserwatorska — całkowite lub częściowe wyłączenie spod użytkowania wybranych obiektów, gatunków organizmów lub obszarów; dla ich dobra stosuje się niekiedy specjalistyczne zabiegi — ochronę czynną. Skały, głazy narzutowe, jaskinie, wodospady, sędziwe i okazałe drzewa, np. dęby, są chronione głównie jako pomniki przyrody; utrzymaniu rzadkich i szczególnie narażonych na wyginięcie roślin i zwierząt służy m.in. ochrona gatunkowa. Rejestracji gatunków rzadkich, zagrożonych wymarciem i już wymarłych służą czerwone listy i czerwone księgi, opracowywane w skali światowej, krajowej i regionalnej (również w Polsce). Największe znaczenie ma ochrona obszarowa: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu. Ochrona przyrody korzysta z wyników badań biologicznych, ekologicznych, fitosocjologicznych, geologicznych, geograficznych i in.

Ochrona przyrody (wraz z ochroną środowiska) staje się integralną częścią planowania przestrzennego i polityki regionalnej, państwowej i międzynarodowej, która musi dążyć do zrównoważonego i trwałego rozwoju (ekorozwoju). Współpraca międzynarodowa w dziedzinie ochrony przyrody jest realizowana przez Światową Unię Ochrony Przyrody (IUCN), Program Ochrony Środowiska Narodów Zjednoczonych (UNEP), Światowy Fundusz dla Przyrody (WWF); prężnie działa organizacja Greenpeace; pod egidą UNESCO jest realizowany program naukowy Człowiek i Biosfera (MAB), w którym uczestniczy Polska, oraz tworzy się sieć światową rezerwatów biosfery UNESCO; do ważnych wydarzeń z końca XX w. należy Konferencja „Szczyt Ziemi” w Rio de Janeiro (1992).

Serengeti, Park Narodowy (Tanzania)

Yellowstone, Park Narodowy, tarasy wapienne (tzw. tarasy Minerwy), USA

Grey, lodowiec, Park Narodowy Torres del Paine (Chile)