naukoznawstwo,
dyscyplina nauk. wyodrębniona w latach 30. XX w.; obejmuje zespół nauk o nauce tworzący „federację metanauk”, które prowadzą badania podstawowe, stosowane i wdrożeniowe oraz dociekania o teoret. i praktycznych celach szeroko pojętej nauki, rozpatrywanej w różnych aspektach i z różnych punktów widzenia;
naukoznawstwo
Encyklopedia PWN
obejmuje zespół nauk o nauce tworzący „federację metanauk”, które prowadzą badania podstawowe, stosowane i wdrożeniowe oraz dociekania o teoret. i praktycznych celach szeroko pojętej nauki, rozpatrywanej w różnych aspektach i z różnych punktów widzenia. Nauki te można usystematyzować w kilka podgrup: nauki o poznaniu naukowym, nauki o nauce jako zinstytucjonalizowanym, sprofesjonalizowanym zjawisku kulturowym, nauki o przemianach nauki w czasie i przestrzeni.
W naukoznawstwie często wprowadza się podział na nauki teoret. (czyste) i nauki praktyczne (stosowane). Do naukoznawstwa teoretycznego zalicza się filozofię lub teorię nauki, epistemologię, logikę nauki, metodologię nauk, historię nauki, psychologię i socjologię nauki; do naukoznawstwa praktycznego: prakseologię, wiedzę o organizacji i zarządzaniu, nauki o informacji i dokumentacji nauk., ekonomikę i politykę naukową. Często też ogranicza się nazwę „naukoznawstwo” do praktyczno-humanist. nauk o nauce, które czasem określa się mianem epistemologii pragmatycznej (T. Kotarbiński), przeciwstawiając ją epistemologii teoret. jako autotelicznej nauce o poznaniu naukowym. Tak rozumiane nauloznawstwo praktyczne obejmuje kompleksowe badania nad zespołem zagadnień z zakresu socjologii nauki, psychologii nauki, prakseologii, nauki o organizacji i zarządzaniu, nauki o informacji i dokumentacji nauk., ekonomiki oraz polityki nauk. z ich teoret. podbudową, a których wyniki przyczyniają się do zwiększenia potencjału nauki, polepszenia jej organizacji i efektywności jej uprawiania, koordynacji i planowania badań naukowych. Czasem w niektórych krajach całe naukoznawstwo traktuje się jako teoret.-hist. podstawę polityki naukowej.
Praktyczne badania naukoznawcze rozwijały się od lat 60. XX w., a ich wynikiem było powstanie nowych dyscyplin naukoznawczych: socjologii i teorii organizacji nauki, teorii i organizacji informacji nauk. oraz ekonomiki nauki i polityki naukowej. Zainteresowania naukoznawstwa praktycznego skupiły się przede wszystkim na racjonalnym rozdziale środków i sposobów ich wydatkowania lub, ogólnie mówiąc, na sumie efektywności badań nauk., konieczności planowania i koordynowania badań nauk. po to, by dać priorytet najważniejszym programom badawczym, uniknąć marnotrawstwa środków i dublowania tematyki, a także na rozwoju informacji nauk. i techn., która stała się siłą napędową rozwoju nauki oraz innowacji i zachodzących zmian społ.-ekonomicznych.
Pojęcia naukoznawstwa praktycznego, ekonomiki nauki i polityki nauk. wykrystalizowały się po 1967, a 1970 zostały one włączone do wytycznych UNESCO i Międzynarodowej Rady Unii Naukowych w sprawie koordynacji i finansowania badań naukowych. Na tej podstawie w wielu krajach zaczęły działać ciała decyzyjne na szczeblu rządowym, zajmujące się polityką nauk. i starające się oprzeć swą działalność na nauk. zasadach i analizie faktów. Zapotrzebowanie na badania studialne służące polityce nauk. było tak duże, że oprócz placówek krajowych powstała 1974 międzynar. organizacja International Council of Science Policy Studies. W poł. lat 70. badania z zakresu naukoznawstwa praktycznego (epistemologii pragmatycznej) stały się najpoważniejszym działem naukoznawstwa — oprócz metanauk. badań realizowanych w ramach szeroko pojętej filozofii (teorii) nauki, wspartej na historii i socjologii nauki.
W Polsce naukoznawstwem praktycznym zajmują się przede wszystkim: Komitet Badań Naukowych, Kom. Naukoznawstwa przy Prezydium PAN, Kom. Prognoz Polska 2000 Plus PAN, Inst. Historii Nauki PAN, Kom. Historii Nauki i Techniki przy Wydziale I PAN, Zakład Teorii Poznania i Filozofii Nauki Inst. Filozofii i Socjologii PAN. Wydawane są czasopisma naukoznawcze: „Zagadnienia naukoznawstwa” — kwartalnik, wyd. od 1965, „Nauka”, Przegląd informacji o naukoznawstwie — wydawnictwo ciągłe, ukazujące się od 1965. Również zagranicą ukazuje się wiele czasopism naukoznawczych, m.in.: „Science Policy Studies” — rocznik, wyd. przez UNESCO od 1950, „Impact of Science”, „Science Policy and Organisation of Scientific Research in the World” — rocznik, wyd. od 1967, Problems of Science — wydawnictwo ciągłe, ukazujące się od 1970, Wissenschaftentwicklung und Wissenschaftssteuerung — wydawnictwo ciągłe, ukazujące się od 1973.
