nadtlenki

nadtlenki,

związki chemiczne o cząsteczkach zawierających grupę nadtlenkową –O–O–, w której tlen występuje na stopniu utlenienia –I, pochodne nadtlenku wodoru H₂O₂, w którego cząsteczce obydwa atomy wodoru zostały zastąpione atomami metali — n. nieorganiczne, lub grupami org. — n. organiczne;

N. nieorganiczne otrzymuje się najczęściej w wyniku działania H₂O₂ na wodorotlenki; n. litowców tworzą się podczas spalania metali (prócz litu) w powietrzu lub tlenie, n. baru powstaje podczas ogrzewania tlenku BaO w powietrzu; n. litowców i berylowców mają strukturę jon.; znane są także nadtlenki cynkowców oraz niektórych metali grup przejściowych; n. łatwo ulegają rozpadowi z wydzieleniem tlenu; pod wpływem kwasów lub w roztworach wodnych wydzielają H₂O₂; stosowane gł. jako środki utleniające, bielące, do otrzymywania tlenu w skali laboratoryjnej oraz do regeneracji powietrza w pomieszczeniach zamkniętych (wiążą ditlenek węgla i wydzielają tlen); do najważniejszych zalicza się m.in.: n. sodu (sodu tlenki), magnezu (magnezu tlenki), także n. baru. Nadtlenki organiczne są opisywane wzorem ogólnym ROOR′, gdzie R i R′ oznaczają grupy acykliczne lub cykliczne (mogą być podstawione), R i R′ mogą też łącznie tworzyć pierścień; zwykle ciecze lub ciała stałe; są znane nadtlenki alkilów (np. CH₃–O–O–CH₃ nadtlenek dimetylowy — jedyny n., który jest gazem), nadtlenki typu wodoronadtlenków alkilów (np. CH₃–O–OH wodoronadtlenek metylu), nadtlenki kwasowe (np. C₆H₅CO–O–O–COC₆H₅ nadtlenek dibenzoilowy); n. zwykle są nietrwałe, czasami wybuchowe; działają drażniąco na skórę i błony śluzowe; stosowane jako środki utleniające, inicjatory i katalizatory reakcji polimeryzacji oraz dodatki do paliw silnikowych; największe znaczenie ma nadtlenek dibenzoilowy (zw. nadtlenkiem benzoilu).