naczelne

naczelne, Primates,

rząd ssaków obejmujący małpiatki, małpy szerokonose oraz małpy wąskonose, do których należą człowiekowate i człowiek.

Ok. 200 gatunków współczesnych; grupa zróżnicowana pod względem wielkości, od 60–90 g u lemurka myszatego (Microcebus murinus) do 200 kg u samca goryla; naczelne zachowały prymitywną, ssaczą budowę kończyn, zwłaszcza 5-palczastą rękę i stopę; charakterystyczna jest obecność obojczyka, kości promieniowej i strzałkowej, które nie są zrośnięte odpowiednio z kością łokciową i piszczelową; taki układ pozwala na wykonywanie kończynami ruchów o szerokim zakresie; I palec ręki (kciuk) i I palec stopy (paluch) są u większości gatunków naczelnych przeciwstawne; zwiększa to chwytność stopy i ręki; pazury palców rąk i stóp zostały z reguły zastąpione paznokciami; oczy osadzone frontalnie, cały narząd wzroku przystosowany do widzenia stereoskopowego; silny rozwój mózgu, zwłaszcza kory mózgowej; najczęściej 1 para sutek; stosunkowo długa ciąża i powolny rozwój osobniczy młodych; tryb życia zwykle nadrzewny, niekiedy mieszany, nadrzewno-naziemny; roślinożerne (owoce, liście), niektóre gatunki wszystkożerne; zwierzęce naczelne zamieszkują tropikalne i subtropikalne strefy Ameryki, Afryki i Azji; większość gatunków naczelnych jest zagrożona wyginięciem, ze względu na silną eksploatację przez człowieka zasobów leśnych, industrializację, prowadzone wojny oraz kłusownictwo. Rodowód naczelnych opiera się na fragmentarycznie zachowanym materiale paleontologicznym; pierwsze znaleziska pochodzą z terenów Ameryki Północnej i są datowane na ponad 65 mln lat temu; prawdopodobnie naczelne mają wspólnego przodka z żyjącymi dzisiaj owadożernymi.

Kapucynka czarnobiała (Cebus capucinus)

Lemur czarny (Eulemur macaco)