most

most,

budowla inżynierska wznoszona w celu przeprowadzenia ciągu komunikacyjnego nad przeszkodą (rzeką, doliną, zatoką, cieśniną).

W zależności od przeznaczenia rozróżnia się mosty: drogowe, kolejowe, kładki (dla pieszych); mosty nad suchymi dolinami są nazywane wiaduktami, wieloprzęsłowe układy wiaduktowe — estakadami, a obiekty przeprowadzające ciągi wodne akweduktami.

Konstrukcja mostu składa się z podpór (skrajnych — przyczółków, i pośrednich — filarów) oraz ustroju nośnego (przęseł). Ustrój nośny tworzą: dźwigary główne, oparte na nich pomosty (pomost umożliwia ruch pojazdów i pieszych po przęśle) oraz elementy usztywniające — tzw. stężenia. Obciążenia stałe i użytkowe są przenoszone z ustroju nośnego za pośrednictwem łożysk na podpory, a przez nie na podłoże. Mosty buduje się z drewna (mniejsze rozpiętości, nieduże obciążenia), kamienia (duża trwałość, dobrze harmonizują z otoczeniem), betonu (z żelbetu — mosty o mniejszej rozpiętości, z betonu sprężonego — mosty o średniej i dużej rozpiętości), stali (mosty o średniej i dużej rozpiętości) oraz, rzadko, z aluminium. Niekiedy utwory skalne tworzą tzw. mosty naturalne (np. Rainbow w stanie Utah w USA).

W zależności od rodzaju konstrukcji ustroju nośnego rozróżnia się mosty: belkowe, łukowe, ramowe, wantowe (podwieszone) i wiszące. Ustrój nośny mostów belkowych tworzą belki żelbetowe, betonowe sprężone bądź stalowe belki pełne (blachownice) lub kratownice. W mostach wiszących ustrój nośny jest utrzymywany w odpowiednim położeniu przez układ lin (dawniej łańcuchów) podwieszonych do pylonów; w mostach wantowych pomost jest podwieszony linami bezpośrednio do pylonów. Oprócz mostów stałych buduje się mosty ruchome, czyli takie, w których przęsło może obracać się wokół osi poziomej (mosty: uchylne, klapowe lub zwodzone), osi pionowej (mosty obrotowe), podnosić się (mosty podnoszone) lub przetaczać (mosty przetaczane); są także budowane mosty do tymczasowego użytku, np. mosty pontonowe na podporach pływających w postaci pontonów lub łodzi zakotwiczonych do dna rzeki.

Pierwsze mosty, wznoszone przez ludy pierwotne, składały się z pojedynczych lub powiązanych ze sobą kłód drewnianych. W Azji Południowo-Wschodniej, w Afryce Zachodniej i na Nowej Gwinei budowano mosty linowe (stosując np. liany, liny konopne). W starożytności jednym z największych osiągnięć w budowie mostów był most pontonowy przez Bosfor zbudowany przez wojska Dariusza I Wielkiego w V w. p.n.e.; znaczny rozwój budowy mostów nastąpił w cesarstwie rzymskim; jedną z najsłynniejszych konstrukcji był most Trajana w Turnu Severin przez Dunaj zbudowany 104, powstało wiele kamiennych mostów łukowych, z których część przetrwała do dziś (np. niektóre mosty przez Tyber w Rzymie). W średniowieczu sztuka budowy mostów w Europie bardzo podupadła (chociaż i wówczas powstały wybitne dzieła, np. most Karola w Pradze 1357) i dopiero od XVII w. datuje się jej ponowny szybki rozwój. W 1779 w Coalbrookdale na rzeką Severn w Anglii powstał pierwszy na świecie most metalowy (żeliwny) o rozpiętości przęseł 30 m. Pierwszym mostem wiszącym o konstrukcji zbliżonej do współczesnych mostów wiszących był most zbudowany w Pensylwanii 1801 wg projektu amerykańskiego inżyniera J. Finleya. W 1874 zbudowano w USA pierwszy duży most stalowy, a 1875 we Francji — pierwszy most żelbetowy (wg projektu J. Moniera); 1926 powstał w Filadelfii na rzeką Delaware największy na świecie w tym czasie most wiszący o rozpiętości głównego przęsła 533 m, budowany wg projektu R. Modrzejewskiego. Bardzo istotne dla rozwoju konstrukcji mostów stalowych było wprowadzenie połączeń spawanych. Po II wojnie światowej dużą popularność jako materiał konstrukcyjny mostów zyskał beton sprężony, co umożliwiło budowanie mostów o znacznie większej rozpiętości przęseł. Największą rozpiętość przęsła (1990 m) ma most wiszący Akashi-kaikyō zbudowany w Japonii.

W Polsce 1410 zbudowano most w Czerwińsku nad Wisłą dla przeprawienia oddziałów polskich podążających pod Grunwald; 1567 powstał na Niemnie w Grodnie most z podporami kamiennymi; stały most drewniany przez Wisłę zbudował 1573 Erazm z Zakroczymia; 1864 Warszawa otrzymała most stalowy zbudowany przez S. Kierbedzia. Najstarsze w Europie mosty żelazne wybudowano 1796 niedaleko Strzegomia i 1803 w Gliwicach, 1857 powstał na Wiśle w Tczewie most kratownicowy; pierwszy na świecie stalowy most spawany został zbudowany 1928 na rzece Słudwi pod Łowiczem wg projektu S. Bryły.

Bibliografia

J. Głomb Pontifex Maximus — ponad przestrzenią i czasem, Gliwice 1997.

D. Bennet Creation of Bridges, New York 1999.

Eiffel Gustave Alexandre, most nad rzeką Duero, Porto (Portugalia)

Warszawa, most Świętokrzyski

Budapeszt, most wiszący Lánchíd (Węgry)

Rzym, Mauzoleum Hadriana i most łukowy Sant’ Angelo (Włochy)

Florencja, most Ponte Vecchio

Most drogowy na Słudwi, zbudowany przez S. Bryłę, pierwszy most spawany

Praga, mosty na Wełtawie (Czechy)

Turyn, most na Padzie (Włochy)