moralność
 
Encyklopedia PWN
moralność
[fr. moral < łac. moralis ‘dotyczący obyczajów’]:
1) w szerokim sensie — dziedzina zjawisk o nie zawsze ostrych granicach pojęciowych, powiązana m.in. z etyką, etosem oraz z faktem, że człowiek jest osobą, a także świadomym, wolnym podmiotem i przedmiotem moralnym, który może rozpoznawać, wybierać i realizować różne możliwości (zwłaszcza wartości etyczne, takie jak dobro bądź zło etyczne), za co staje się etycznie odpowiedzialny wobec: Boga (moralność oparta na religii), wiecznych, niezmiennych idei (platonizm), „idealnego, kompetentnego obserwatora”, innych ludzi (moralność laicka), samego siebie, własnego sumienia (wobec Boga, idei i in. ludzi łącznie) itp. Moralność jest powiązana z odkrywaniem (absolutyzm) bądź samodzielnym, dowolnym tworzeniem (subiektywizm), hierarchizowaniem i realizowaniem wartości etycznych (i innych, np. prawdy, sprawiedliwości, obiektywizmu), z kierowaniem się w życiu regułami, normami (nakazami, zakazami) etyki, z etycznymi osądami motywów, sposobów postępowania, następstwami wyborów, działań lub zaniechań, z rozwiązywaniem dylematów moralnych, z etyczną relacją osoby ludzkiej wobec świata instytucji, idei, ideologii, a także z postawami wobec świata pozaludzkiego (np. zwierząt, roślin), z działaniem człowieka jako człowieka (osoby) lub jako członka określonej wspólnoty, bądź wykonawcy określonej roli, funkcji. Wyodrębnia się też np. moralność opartą na przekonaniach: religijnych (np. moralność chrześcijańska, buddyjska, muzułmańska), filozoficznych (np. moralność stoicka, cynicka, hedonistyczna, manichejska, nihilistyczna), ideologicznych (np. moralność totalitarystyczna, komunistyczna), a także moralność charakteryzującą: epokę (np. moralność starożytnej Grecji, starożytnego Rzymu, renesansu, oświecenia), określone zawody (np. moralność lekarzy, nauczycieli, polityków), sfery życia (np. moralność sfery seksualności, medycyny, polityki, biznesu, sztuki), grupy społecznej (np. moralność patrycjuszowska, niewolnicza, mieszczańska), oraz moralność związana z preferowanym punktem odniesienia ocen w społeczności (np. moralność indywidualistyczna lub kolektywistyczna); moralność może być związana ze specyficznymi przeżyciami (np. poczuciem winy, sprawiedliwości, odpowiedzialności). Niekiedy do moralności w sensie szerokim zalicza się także etykę opisową i normatywną oraz szeroko rozumianą refleksję teoretyczną i praktyczne tematy etyczne, moralne oraz etologię.
2) Moralność w węższym rozumieniu to moralność w sensie normatywnym, czyli preferowanie i postulowanie etycznie dodatnich postaw, wzorów osobowych, wyboru dobra, a nie zła, prawdomówności, a nie kłamstwa, traktowanie ich jako celu samego w sobie, a nie jedynie jako środka do celu, stosowanie np. zasady równej wobec wszystkich, poczuwanie się do odpowiedzialności za motywy, intencje, słowa, czyny (bądź zaniechanie czynów), ich następstwa; kształtowanie i utrwalanie pozytywnych etycznie postaw moralnych (np. prawości, prawdomówności, życzliwości, miłości bliźniego, obiektywizmu, męstwa) — czynienie tego, co jest powinnością etyczną. Przeciwieństwami moralności są: niemoralność (antymoralność, cynizm, realizowanie norm przeciwnych normom etyki) i nihilizm (amoralizm, indyferentyzm, ignorowanie wszelkich norm etyki). Moralność jest realizowana w historycznie powstających formach współżycia wspólnot ludzi (obyczajach, instytucjach, interakcjach, relacjach).
Bibliografia
M. GUYAU Zarys moralności bez powinności i sankcji, Warszawa 1960;
L. LÉVY-BRUHL Moralność i nauka o obyczajach, Warszawa 1961;
M. OSSOWSKA Podstawy nauki o moralności, Warszawa 1966;
T. KOTARBIŃSKI Medytacje o życiu godziwym, Warszawa 1967;
M. OSSOWSKA Normy moralne. Próba systematyzacji, Warszawa 1970;
T. ŚLIPKO Etos chrześcijański. Zarys etyki ogólnej, Kraków 1974;
J. MAJKA Etyka życia gospodarczego, Wrocław 1982;
M. OSSOWSKA Moralność mieszczańska, Wrocław 1985;
L. PETRAŻYCKI O nauce, prawie i moralności, Warszawa 1985;
J. MAJKA Rozważania o etyce pracy, Wrocław 1986;
tenże Etyka społeczna i polityczna, Warszawa 1993;
J. SALIJ Szukającym drogi, Poznań 1993;
tenże Pytania nieobojętne, Poznań 1993;
T. STYCZEŃ Wprowadzenie do etyki, Lublin 1993;
J. TISCHNER Myślenie według wartości, Kraków 1993;
F. BÖCKLE Fundamentalmoralteologie, München 1977.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia