mięśnie

mięśnie,

kurczliwe narządy zwierząt i człowieka, strukturalne i funkcjonalne podjednostki układu mięśniowego zbudowane z tkanki mięśniowej;

dzięki zdolności skracania się pełnią funkcje ruchowe (ruchy ciała, kończyn, narządów wewn.); napięcie mięśni, bez lub ze skróceniem, utrzymuje postawę ciała (stanie, leżenie); pracujące mięśnie są źródłem ciepła dla organizmu (termogeneza drżeniowa). Mięśnie bezkręgowców są bardzo różnie zbud., zależnie od grupy systematycznej. U kręgowców występują mięśnie gładkie i prążkowane. Mięśnie gładkie występują w ścianach większości narządów wewn., tworząc pasma lub warstwy, ułożone podłużnie bądź okrężnie; działają niezależnie od woli — pozostają pod kontrolą autonomicznego układu nerwowego. Mięśnie prążkowane występują w niektórych narządach wewn. (w przeponie, układzie pokarmowym od otworu ustnego do żołądka i w aparacie skrzelowym ryb) oraz są związane z układem kostnym (mięśnie szkieletowe). Odmianą mięśnia prążkowanego jest mięsień sercowy. Mięśnie szkieletowe działają pod kontrolą ośrodkowego układu nerwowego. Zwykle mają 2 punkty przyczepu: początkowy — nieruchomy i końcowy — ruchomy. W mięśniu szkieletowym można wyróżnić część aktywną (kurczliwą), zw. brzuścem, oraz ścięgno — część nieaktywną, występującą na jednym lub obu końcach. Brzusiec jest zbud. z różnej liczby pęczków komórek mięśniowych (włókien mięśniowych) otoczonych łącznotkankową błoną, zw. omięsną. Poszczególne włókna otacza wspólna błona, zw. śródmięsną, a cały mięsień otacza powięź (namięsna), która tworzy rodzaj pochewki zapobiegającej przesuwaniu się mięśnia w czasie skurczu. Podobnymi pochewkami są objęte większe zespoły mięśni (np. mięśnie zginacze). Wszystkie mięśnie ciała obejmuje powięź wspólna. W omięsnej i pomiędzy włóknami mięśniowymi rozgałęziają się naczynia krwionośne i nerwy ruchowe.

Zarówno kształt, jak i budowa mięśnia zależą od jego roli czynnościowej. Mięśnie wielodzielne składają się z licznych, krótkich odcinków rozpiętych między szeregowo ułożonymi kośćmi (np. mięśnie międzyżebrowe); mięśnie płaskie mają kształt wachlarza lub taśmy (np. mięśnie łączące tułów z kończyną, przepona, mięśnie proste i skośne brzucha); mięśnie okrężne występują wokół otworów narządów i zwykle pełnią funkcję zwieraczy (pęcherza, odbytu); mięśnie wrzecionowate, cechujące się silnie rozwiniętym brzuścem, występują gł. w kończynach. W najbliższych tułowia częściach kończyn występują mięśnie dwu-, trój- i czterogłowe o brzuścach podzielonych na części, odpowiedniej liczbie ścięgien początkowych i pojedynczym ścięgnie końcowym (mięsień czterogłowy uda, mięsień dwugłowy ramienia i in.). W dłoniach i stopach przyczep końcowy może się rozdzielać na 2, 3 lub większą liczbę ścięgien (np. w mięśnie zginaczach palców). Większość mięśni szkieletowych jest przytwierdzona ścięgnami do kości, niektóre (mimiczne mięśnie) są przyczepione do skóry, inne do torebek stawowych lub powięzi. Nieliczne mięśnie, gł. zwieracze (okrężny ucha, okrężny ust), nie mają ścięgien. Kierunek ułożenia włókien mięśniowych w stosunku do ścięgien końcowych może być różny: w mięśniu płaskim (np. brzucha) i wrzecionowatym ścięgna leżą w przedłużeniu włókien, w mięśniu pierzastym włókna łączą się ze ścięgnami skośnie. Mięśnie mogą też być poprzegradzane przez krótkie błoniaste ścięgna (smugi ścięgniste), np. mięsień prosty brzucha.