mechanizm

mechanizm

[gr.],

układ ciał (elementów) przeznaczony do przekształcania ruchu jednego lub kilku ciał i sił wywieranych na te ciała w pożądany ruch innych ciał i siły oddziaływań tych ciał;

gdy jeden ze składników m. jest związany z podstawą (ciałem nieruchomym), m. jest łańcuchem kinematycznym — zbiorem par kinematycznych połączonych w sposób umożliwiający sobie nawzajem ruchy względne; para kinematyczna jest połączeniem ruchowym 2 członów wzajemnie ograniczającym ich ruch względny; rozróżnia się pary obrotowe, postępowe, śrubowe, cylindryczne, kuliste, krzywkowe, zębate, w postaci przegubów krzyżakowych. Wyróżnia się następujące składniki m.: człon (człon wejściowy — napędzający, przekazuje ruch i siłę od źródła napędu; człon wyjściowy — napędzany, wykonuje pożądany ruch i przenosi siłę na otoczenie), podstawa (człon nieruchomy), łącznik, korba (człon obrotowy, który może wykonać pełny obrót wokół osi nieruchomej), wahacz, wodzik, prowadnica, krzywka, korbowód, koło zębate i in. Znanych jest wiele rodzajów m.: mechanizm dźwigniowy, mechanizm jarzmowy, mechanizm korbowy, mechanizm maltański, mechanizm kulisowy, mechanizm śrubowy, a także klinowy, krzywkowy i in.

Rozwój m. rozpoczął się już w czasach prehist., a na szerszą skalę w starożytności. W III w. p.n.e. Archimedes zbudował wiele m. (np. m. planetarny, pokazujący ruchy ciał niebieskich, m. zębate i śrubowe), a Filon z Bizancjum skonstruował przegub krzyżakowy; w I w. Heron z Aleksandrii objaśnił działanie dźwigni i napisał dzieła o mechanice, maszynach dźwigowych, wojennych i automatach; w I w. p.n.e. Witruwiusz opisał budowę machin wojennych, badał podnoszenie ciała po równi pochyłej. W średniowieczu m. przedstawiano opisowo, a ich rysunki miały charakter naturalistyczny. Pierwsze próby klasyfikacji maszyn i ich części podjęli Del Monte (1577) i Galileusz (1600).

Bibliografia

A. Morecki, J. Knapczyk, K. Kędzior Teoria mechanizmów i manipulatorów, Warszawa 2001.