meble
 
Encyklopedia PWN
meble
[fr. meuble < łac. mobilis ‘ruchomy’],
sprzęty, zazwyczaj przenośne, służące do urządzania wnętrz.
Meble stanowią najważniejszą część wyposażenia mieszkania, biura, świątyni itp., ułatwiając wykonywanie codziennych czynności, służąc do przechowywania przedmiotów lub do dekoracji wnętrza. Niekiedy mają znaczenie symbol. lub ceremonialne. Bywają bogato zdobione (rzeźbione, intarsjowane, inkrustowane, malowane, oklejane fornirem), często mają ogromną wartość artyst., zwykle świadczą o statusie społ. właściciela. Podlegają przemianom stylowym wspólnym dla całej sztuki. Dzięki swym walorom użytkowym wywierają duży wpływ na życie człowieka.
W wąskim zakresie do m. zalicza się gł. podstawowe typy sprzętów (łóżko, krzesło, fotel, stół, kredens, szafa, komoda). Szersza definicja obejmuje także wiele innych przedmiotów, mających przeważnie drewnianą obudowę i wykonywanych zwykle przez stolarzy: duże zegary szafkowe i szafowe, lustra w drewnianych ramach, globusy na rozbudowanych podstawach, sprzęty kośc. (ołtarze, konfesjonały, ławki, drewniane chrzcielnice) oraz dużo drobnych przedmiotów, takich jak: różnego rodzaju podpórki, wieszaki, ruchome lub stałe wyposażenie w postaci meblościanek, wbudowanych szaf, boazerii itp. Ze względu na budowę meble dzieli się na skrzyniowe (szafy, kufry, skrzynie, komody, kredensy, współcześnie także tapczany zaopatrzone w schowek na pościel) i szkieletowe (siedziska, łóżka ramowe).
Do najwcześniejszych mebli zalicza się tzw. sprzęty samorodne (np. pnie drzew, gałęzie, kamienie), które ludy pierwotne adaptowały do swoich potrzeb. Wysoki poziom artyst. i technol. osiągnęły m. wytwarzane w staroż. Egipcie, wykonywane z cennych materiałów i szlachetnych gat. drewna(m.in. z cedru, jałowca, dębu i hebanu). Meble greckie, znane gł. z malowideł na wazach, były bardzo funkcjonalne; do najpopularniejszych sprzętów należało krzesło (gr. klismós), dopasowane formą do kształtów ludzkiego ciała. Meble rzymskie, znane przede wszystkim z wykopalisk w Pompejach i Herkulanum, nawiązywały do greckich. Sprzętem typowym dla starożytności było łoże (często marmurowe), służące do spożywania posiłków. Meble romańskie miały w porównaniu ze staroż. o wiele bardziej prymitywne formy; wykonywano je z grubych desek i wzmacniano gwoździami i żel. okuciami; typowym siedziskiem były ławy i toczone trójnogi z oparciem. M. gotyckie zdobiono zwykle snycerką, stosując motywy arch. (maswerki, laskowania) lub motyw zwojów pergaminu. Do najbardziej wyszukanych wyrobów należały ówczesne sprzęty kośc. (armaria, katedra, faldistorium, stalle). W okresie renesansu rozkwit meblarstwa rozpoczął się we Włoszech;rozpowszechniły się wówczas meble typu cassapanca (ława skrzyniowa), cassone (niska skrzynia z wiekiem), sgabello (rodzaj twardego, ciężkiego krzesła z bogato rzeźbionym oparciem). W baroku ważną rolę w wytwarzaniu mebli odegrała Francja (styl Ludwika XIV). Charakterystyczne dla tego okresu były: kabinet, kanapa, gerydon. Na terenie środkowej Europy szczególnie popularne stały się tzw. meble gdańskie. Meble rokokowe odznaczały się miękkimi liniami i subtelną dekoracją, miały niewielkie wymiary, były złocone lub lakierowane, zdobione intarsją (styl Ludwika XV, meble chippendale). Około poł. XVIII w. nastąpił zwrot ku formom klasycyzującym (we Francji styl Ludwika XVI, w Anglii meble Hepplewhite’a).
W XIX w. początkowo dominowały meble w stylu empire (Francja) i biedermeier (Niemcy), a w 2. poł. stulecia zapanował eklektyzm. W 1890–1910 tendencjom eklektycznym i historyzującym przeciwstawiła się na krótko secesja, której gł. ośr. były Wiedeń, Paryż i Monachium. Meble XX-wieczne, pod wpływem funkcjonalizmu i konstruktywizmu, zyskały proste formy, zaczęto też używać do ich produkcji nowych materiałów. Na wzornictwo mebli współczesnych duży wpływ wywarła działalność projektantów z Bauhausu, a w Polsce także z  Warsztatów Krakowskich i spółdzielni artystów Ład.
Bibliografia
J. SETKOWICZ Zarys historii mebla, Warszawa–Kraków 1969;
S. HINZ Wnętrza mieszkalne i meble. Od starożytności po współczesność, Warszawa 1980;
I. GRZELUK Słownik terminologiczny mebli, Warszawa 2000.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Arquà, dom Francesco Petrarki (północne Włochy), krzesło poety, XIV w.fot. P. Parandowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia