małżeństwo

małżeństwo,

socjol. kulturowo akceptowany związek między osobami przeciwnej płci, w którym utrzymywanie stosunków seksualnych jest aprobowane i z którym jest związane oczekiwanie, że narodzą się w nim dzieci.

Jedna z instytucji społecznych występująca u wszystkich znanych ludów; charakter i struktura małżeństwa zależą od typu kultury, zwłaszcza systemu pokrewieństwa, zespołu norm prawnych i rel., regulujących jego funkcjonowanie. Ze względu na liczbę osób tworzących związek małżeński, wyróżnia się: małżeństwo monogamiczne (monogamia), składające się z jednego mężczyzny i jednej kobiety, małżeństwo poligamiczne (poligamia), obejmujące małżeństwo poligyniczne (poligynia), w których jeden mężczyzna ma równocześnie kilka żon i małżeństwo poliandryczne (poliandria), w których jedna kobieta ma równocześnie kilku mężów. W każdym społeczeństwie małżeństwo podlega kontroli społecznej, ponieważ jest podstawą rodziny, zapewniającej ciągłość biol. i kulturową społeczeństwa, i stanowi ważny czynnik identyfikacji społ. i miarę dystansów społecznych. Kontrola społ. nad małżeństwem wyraża się w istnieniu norm, określających jacy kandydaci są odpowiedni na współmałżonków, a jacy nie, w ceremonialnym charakterze zawierania małżeństwa oraz w istnieniu społ. ustalonych sposobów rozwiązywania małżeństwa Zakaz kazirodztwa stanowi najbardziej oczywiste społ. ograniczenie pola wybieralności małżeńskiego partnera, ale nie jedyne. Bardzo silna jest także norma homogamii, nakazująca zawieranie małżeństwa między osobami o podobnym statusie społecznym. Historyczny rozwój społ. form małżeństwo ze względu na jego strukturę jest przedmiotem sporów w naukach społ.; niektórzy badacze (L.H. Morgan, ewolucjoniści 2. poł. XIX w.) uważali za historycznie wcześniejszą formę małżeństwo grupowe (związek kilku mężczyzn z kilkoma kobietami), inni (E. Westermarck, B. Malinowski) za taką podstawową formę — małżeństwo monogamiczne. Choć nadal małżeństwo stanowi dla ludzi dorosłych dominującą formę życia „we dwoje”, upowszechnieniu ulegają związki nieformalne, określane jako kohabitacja (w Polsce zw. konkubinatem). Ich udział w poszczególnych krajach eur. jest zróżnicowany: najczęściej są spotykane w krajach skand., najrzadziej w Grecji, Portugalii i Hiszpanii. W Polsce nieformalne związki są szacowane na ok. 4%. Aczkolwiek w Polsce odnotowuje się wzrost liczby młodych ludzi zamieszkujących wspólnie przed ślubem, to jednak najczęściej na taką formę życia rodzinnego decydują się przede wszystkim osoby, które mają za sobą doświadczenie małżeńskie i z różnych powodów nie chcą lub nie mogą zawrzeć ponownego małżeństwo Nielegalizowanie związków heteroseksualnych, opóźnianie zawierania pierwszych małżeństw, a także liczne przypadki rozwiązywania małżeństw przez rozwód powodują, że w Europie systematycznie obniża się wskaźnik małżeństw W 1960 w krajach Europy Zachodniej średni wskaźnik nowo zawieranych małżeństw na 1 tys. osób wyniósł 7,4 (najwięcej w Niemczech — 9,5, najmniej w Irlandii — 5,5), a 1995 — 5,22 (najwięcej w Danii — 6,7, najmniej w Szwecji — 3,8). W Polsce 1960 wskaźnik ten wynosił 8,2, a 1999 — 5,4. Osłabieniu tendencji do zawierania małżeństw, czyli legalizowania związków heteroseksualnych, towarzyszą nasilające się dążenia mniejszości seksualnych do prawnego usankcjonowania związków homoseksualnych. Dopuszczonej w niektórych krajach (np. Holandia) rejestracji takich związków towarzyszy czasem ceremonia, przypominająca ceremonię małżeńską.