lewica

lewica,

określenie powstałe we Francji w okresie walki mieszczaństwa przeciwko absolutyzmowi, gdy przedstawiciele „stanu trzeciego”, domagający się radykalnych zmian społeczno-politycznych, zasiadali w Stanach Generalnych (zwołanych 1789) po lewej, a reprezentanci duchowieństwa, arystokracji i szlachty — po prawej stronie króla; zostało rozpowszechnione w XIX w. jako zbiorcze określenie orientacji ideologicznych ugrupowań domagających się zmian gospodarczych, społecznych oraz polityczno-ustrojowych.

Współcześnie występuje w co najmniej 2 znaczeniach. 1) Nurt aksjologii politycznej, którego głównymi wartościami są równość i sprawiedliwość społeczna. W tym znaczeniu za określeniem lewica kryje się pewna koncepcja państwa i społeczeństwa. W XIX w. oznaczała ona krytyczny stosunek do tradycji, wiarę w postęp kojarzony z radykalnymi zmianami społecznymi, odrzucenie monarchii jako formy państwa oraz antyklerykalizm. W 2. połowie XIX w. podstawową doktryną lewicy stał się marksizm. Na Zachodzie po II wojnie światowej i do połowy lat 60. do głównych postulatów lewicy należały przede wszystkim: aktywna rola państwa w dziedzinie gospodarki, zwłaszcza w zakresie planowania, rozbudowa sektora publicznego, dążenie do pełnego zatrudnienia, redystrybucja dochodu narodowego, egalitaryzm ekonomiczny, kolektywizm oraz idea silnego państwa opiekuńczego, niosącego pomoc ekonomiczną i socjalną swym obywatelom. W Europie Wschodniej pojęcie lewica utożsamiono po 1945 z koncepcją państwa komunistycznego, co oznaczało postawienie znaku równości między lewicą a autorytarną formą rządów. Tymczasem lewica na Zachodzie konsekwentnie opowiadała się za demokracją. Na przełomie lat 60. i 70. pojawił się nurt nowej lewicy, akcentujący przede wszystkim zagadnienie jakości życia. W latach 80. nastąpiła zmiana tradycyjnego stanowiska lewicy w sprawach ekonomicznych. Jest to najbardziej widoczne w manifeście podpisanym 1999 w Londynie przez premiera Wielkiej Brytanii T. Blaira i kanclerza Niemiec G. Schrödera — liderów partii socjaldemokratycznej w swoich krajach; tzw. trzecia droga, która ma być drogowskazem dla współczesnej lewicy podkreśla znaczenie gospodarki rynkowej oraz sektora prywatnego, docenia indywidualizm (przede wszystkim prawo jednostek do samorozwoju) oraz — za nową lewicą — akcentuje znaczenie jakości życia obejmującej takie kwestie, jak ochrona środowiska naturalnego, pacyfizm, równouprawnienie kobiet, ochrona praw dziecka, tolerancja dla mniejszości. 2) Ogólne określenie partii i ruchów politycznych odwołujących się do lewicowej aksjologii politycznej; do partii lewicy zalicza się zwłaszcza partie socjaldemokratyczne, socjalistyczne, komunistyczne oraz partie nowej lewicy; główną siłą polityczną lewicy jest socjaldemokracja.