kwestie społeczne,
termin stosowany w teorii i praktyce polityki społecznej;
kwestie społeczne
Encyklopedia PWN
w szerszym znaczeniu — używany dla oznaczenia ogółu skutków niedostosowania organizacji życia społecznego do indywidualnych i zbiorowych potrzeb lub też dla oznaczenia sytuacji, w której podstawowe procesy nabierają cech patologicznych; w węższym znaczeniu — kwestie społeczne są konkretnymi problemami społecznymi o najwyższym stopniu dotkliwości, stwarzającymi sytuacje krytyczne w życiu jednostek i całych zbiorowości, a zarazem powodującymi trwałe zakłócenia w funkcjonowaniu społeczeństwa, np.: bezdomność, bezrobocie, ubóstwo itp.
Kwestie społeczne tym różnią się od zdarzeń losowych i klęsk spowodowanych przez siły przyrody, że wynikają przede wszystkim z układu stosunków między grupami społecznymi, z przyjętej hierarchii wartości i interesów oraz, wynikającego z tego, sposobu podziału wytworzonych dóbr i tym, że mogą być rozwiązywane, jak każdy problem społeczny, na każdym poziomie, poczynając od rodziny, przez samorządy i władze lokalne, władze państwowe, po organizacje międzynarodowe.
W Polsce badania kwestii społecznych sięgają czasów S. Staszica, zajmującego się losem pańszczyźnianych chłopów, czy F. Skarbka, badającego ubóstwo w miastach. W XX w. problemem tym zajmował się m.in. S. Głąbiński, który wśród kwestii społecznych wymienia: nierówność ekonomiczną, kwestię robotniczą, kobiecą, produkcji drobnej (w sensie warunków działania drobnych wytwórców), przesileń gospodarczych, lichwy, ubogich, emigracji i mieszkaniową. W okresie międzywojennym badania na ten temat podejmowano m.in. w Instytucie Gospodarstwa Społecznego (L. Krzywicki), głównie nad kwestią chłopską, bezrobociem, warunkami pracy, ubóstwem, emigracją zarobkową czy konfliktami narodowościowymi. Po II wojnie światowej, do 1956 zaniechano praktycznie tych badań, uzasadniając to ideologicznie — kwestie społeczne są pozostałościami kapitalizmu, więc będą znikać wraz z konsekwentnym działaniem na rzecz budowania socjalizmu. Po 1956 zaczęto je dostrzegać, a nawet wskazywać na nowe, np. upadek etosu pracy czy zanik przedsiębiorczości.
Współcześnie jedną z najważniejszych kwestii społecznych w Polsce jest ubożenie społeczeństwa — wzrasta liczba osób o dochodach niższych od minimum socjalnego, narasta problem niepewności jutra, związanego z groźbą utraty pracy lub niemożnością jej znalezienia i, wynikającą z ubóstwa, groźbą utraty mieszkania lub niemożnością jego nabycia; pogarsza się stan zdrowia ludności; nie są rozwiązane problemy osób niepełnosprawnych i ich rehabilitacji; zmniejsza się dostępność oświaty (rosną koszty kształcenia); nie są zadowalająco rozwiązane problemy ochrony środowiska naturalnego; narastają zjawiska patologii społecznej — od korupcji, przez rozwój zorganizowanej przestępczości, poczucie zagrożenia bezpieczeństwa osobistego, po alkoholizm czy narkomanię. Rozwiązywaniem problemów związanych z kwestiami społecznymi zajmują się instytucjonalne podmioty polityki społecznej, które działają w takich dziedzinach, jak: ubezpieczenia społeczne, pomoc społeczna, zatrudnienie, ochrona pracy i zdrowia, rehabilitacja osób niepełnosprawnych, edukacja, promowanie kultury, oraz organizacje pozarządowe, m.in. stowarzyszenia, organizacje charytatywne (często oparte na wolontariacie) Kościołów i związków religijnych.
Elżbieta Weremowicz
Bibliografia
S. Głąbiński Wykłady z ekonomii społecznej, Lwów 1913;
J. Hrynkiewicz Kwestia społeczna w pracach Ludwika Krzywickiego, Warszawa 1988;
Studia o kwestiach społecznych, cz. 1, red. B. Rysz-Kowalczyk, Warszawa 1991;
Kwestie społeczne i krytyczne sytuacje życiowe u progu lat dziewięćdziesiątych, wyd. 2, red. J. Danecki, B. Rysz-Kowalczyk, Warszawa 1994;
J. Auleytner, K. Głąbicka Polskie kwestie socjalne na przełomie wieków, Warszawa 2001.
