kryzys XVII w.,
ogół zjawisk gospodarczych, społecznych, politycznych i kulturowych charakteryzujących stulecie ok. 1620–1720 jako okres regresu lub stagnacji, a jednocześnie przemian zwiastujących przechodzenie do kapitalizmu w warunkach feudalnych stosunków społecznych;
kryzys XVII w.
Encyklopedia PWN
wśród tych zjawisk wymienia się zwłaszcza: przesuwanie się ośrodków dominacji gospodarczej z południowego zachodu do Anglii i Niderlandów; przyspieszoną akumulację kapitału w przemyśle (system nakładczy) i handlu; jednoczesne nasilanie się stosunków feudalnych we wschodnich Niemczech, Polsce, Czechach i częściowo na Węgrzech; zmniejszenie się dopływu srebra z Ameryki, oddziałujące szczególnie negatywnie na kraje słabsze gospodarczo (kryzys monetarny, spadek obrotów towarowych); kryzys struktur państwowych, zwłaszcza w Anglii, Francji, Niderlandach i na Półwyspie Iberyjskim (nasilenie się antagonizmów między grupami rządzącymi a aspirującymi do władzy ziemiaństwem i mieszczaństwem); stały wzrost wydatków państwowych na wojny i wojsko. Ostre formy przybrał kryzys w Rzeczypospolitej: regres gospodarki rolnej — spadek plonów, wzrost pańszczyzny, zmniejszanie się gospodarstw chłopskich, wielki rozrost latyfundiów, ograniczenie eksportu zboża i wołów; upadek miast — kryzys monetarny, upadek rzemiosła i handlu zagranicznego; kryzys aparatu państwowego — decentralizacja władzy, „złota wolność szlachecka”, anarchia polityczna, upadek siły militarnej kraju, anachroniczny system podatkowy, utrwalenie się feudalnej struktury społecznej; oznaki wyjścia z kryzysu pojawiły się w Polsce dopiero w 2. połowie XVIII w.
