kryzys XIV w.
 
Encyklopedia PWN
kryzys XIV w.,
długotrwała depresja gospodarcza, której przyczyny i istota są przedmiotem sporu.
Pierwotnie zjawisko to wiązano z epidemiami dżumy, zwłaszcza z czarną śmiercią 1348–50, która drastycznie zmniejszyła zaludnienie zachodniej i północnej Europy (jednak spadek liczby ludności zaznaczał się już od 2. dekady XIV w.), powodując tworzenie się pustek; innym czynnikiem kryzysogennym był znaczny przyrost liczby ludności XII–XIII w., który — nie równoważony dostatecznym wzrostem produkcji rolnej — powodował wzrost cen żywności i spadek płac, okresy głodu, stałe niedożywienie ludności. Wytworzenie się w XIV i XV w. rozległych pustek, głównie w Anglii, Francji, Niderlandach, Niemczech i Skandynawii, spowodowało znaczące skutki: zanik poddaństwa i złagodzenie obciążeń feudalnych chłopów, rozparcelowanie większości własnych gospodarstw feudałów, wzrost zarobków wiejskich pracowników najemnych; zjawiska te prowadziły do spadku dochodów właścicieli ziemskich, co pobudzało ich dążenie do wzmocnienia władzy i wykorzystywania środków przymusu; pojawiło się raubritterstwo (raubritter), wybuchały powstania chłopskie oraz przewlekłe i wyniszczające wojny (np. wojna stuletnia 1337–1453). Bilans przemian w miastach jest niejednoznaczny: wprawdzie je także objął spadek liczby ludności, ale wchłonęły jednocześnie liczne grupy mieszkańców wsi; dominację gospodarczą przejmowały nowe ośrodki miejskie.
Europa Środkowowschodnia, w tym Polska, została w daleko mniejszym stopniu dotknięta epidemiami, a kryzys był w znacznym stopniu odbiciem zjawisk zachodzących na zachodzie Europy. Zahamowany został napływ osadników z Zachodu (głównie z Niemiec i Niderlandów), co szczególnie odczuło państwo krzyżackie i Brandenburgia, zmniejszył się handel bałtycki, spadły ceny zboża. W Polsce zachodnioeuropejski kryzys przyczynił się do zmniejszenia opóźnień jej rozwoju gospodarczego w stosunku do Europy Zachodniej — kolonizacja wewnętrzna rozszerzyła tereny uprawne, zagęściła się sieć miast, a oczynszowanie gospodarstw chłopskich zbliżyło w XIV–XV w. polski ustrój rolny do zachodnioeuropejskiego.
Bibliografia
M. Małowist Zagadnienie kryzysu feudalizmu w XIV i XV w. w świetle najnowszych badań, „Kwartalnik Historyczny” 1953 nr 1;
B. Zientara Kryzys agrarny w Marchii Wkrzańskiej w XIV wieku. Z badań nad strukturą rolnictwa krajów nadbałtyckich, Warszawa 1961;
J. Topolski Narodziny kapitalizmu w Europie XIV–XVII wieku, Warszawa 1965.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia