Kredyty mogą być udzielane przez instytucje publiczne i prywatne w celu finansowania działalności gospodarczej, wydatków konsumpcyjnych, rolnictwa i programów rządowych. Istnieją 2 podstawowe formy kredytu:
towarowy, polegający na wzajemnym kredytowaniu się przedsiębiorstw, i
bankowy, który wprowadza do obiegu tzw. pieniądz bankowy. Przed powstaniem gospodarki rynkowej kredyt występował głównie w postaci pożyczek lichwiarskich (
lichwa), udzielanych najczęściej na cele konsumpcyjne; wraz z rozwojem gospodarki rynkowej wzrosło wykorzystanie kredytów na cele produkcyjne — pozwalało to przedsiębiorstwom na rozszerzanie działalności poza granice wyznaczone posiadanym przez nie kapitałem; rozszerzały się równocześnie możliwości zaspokojenia zapotrzebowania na kredyt dzięki rozwojowi systemu pieniężno-kredytowego.
Udzielaniem kredytu zajmują się obecnie głównie wyspecjalizowane instytucje finansowe, z których najstarszymi i najważniejszymi są banki. Banki, udzielając kredytu, pośredniczą między tymi, którzy nagromadzili oszczędności, a tymi, którzy wykorzystują kapitał na swoje potrzeby konsumpcyjne i inwestycyjne, dokonują więc
alokacji wolnych środków finansowych od podmiotów posiadających ich nadwyżkę do podmiotów zgłaszających zapotrzebowanie na te środki, co może przyczyniać się do stymulowania wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Prowadząc działalność kredytową, banki komercyjne biorą udział w kreacji pieniądza, gdyż mogą (w ograniczonym stopniu) tworzyć pieniądz bankowy, czyli pieniądz bezgotówkowy; każde udzielenie kredytu zasila obieg nowym pieniądzem, a każda spłata kredytu prowadzi do wycofania pieniądza z obiegu. Rozmiary kreacji pieniądza przez banki komercyjne kontroluje bank centralny za pomocą instrumentów polityki pieniężnej, ponieważ dopuszczenie do nadmiernej kreacji pieniądza przez system bankowy może spowodować tendencje inflacyjne w gospodarce.
Udzielenie kredytu przez bank jest poprzedzone analizą zdolności kredytowej potencjalnego kredytobiorcy, tj. zdolności do spłaty zaciągniętych kredytów wraz z odsetkami w umownych terminach płatności. Zdolność kredytową mają podmioty gospodarcze (osoby fizyczne i osoby prawne), których bieżące i przewidywane dochody oraz stan majątkowy zapewniają wypłacalność.
Umowa kredytowa jest zawierana między kredytobiorcą a bankiem; bank zobowiązuje się w niej do postawienia do dyspozycji kredytobiorcy określonej kwoty środków pieniężnych, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z nich na warunkach określonych w umowie, do zwrotu kwoty kredytu wraz z odsetkami w umownym terminie spłaty. Umowa kredytowa musi być zawarta na piśmie, a w treści powinna określić strony umowy, kwotę i oprocentowanie kredytu, termin jego spłaty oraz zabezpieczenia jego zwrotu. Środki postawione do dyspozycji kredytobiorcy przez bank są określane jako linia kredytowa.
Rodzaje kredytów. Kredyty można podzielić w zależności od przyjętego kryterium. Przyjmując kryterium czasu, można wyróżnić: kredyty krótkoterminowe, udzielane na ookres do 1 roku; kredyty średnioterminowe, z terminem spłaty od roku do 3 lat; kredyty długoterminowe, z terminem spłaty powyżej 3 lat. Według kryterium przeznaczenia (celu) rozróżnia się kredyty: inwestycyjne, obrotowe, konsumpcyjne. Według kryterium rodzaju waluty dzieli się je na: złotowe (udzielane w złotych) lub dewizowe (w walutach obcych). Z punktu widzenia posiadanego przez bank zabezpieczenia kredyt może być: nie zabezpieczony lub zabezpieczony (za pomocą np. hipoteki, zastawu lub ubezpieczenia). Z punktu widzenia prawnej formy zabezpieczenia kredyty można podzielić na: lombardowe, hipoteczne i inne. Zależnie od podmiotu kredytowania można wyróżnić kredyty dla: osób fizycznych, osób prawnych, dla osób krajowych, osób zagranicznych, bądź dla podmiotów prywatnych (gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, innych banków) i publicznych (budżet państwa, budżety lokalne, dług publiczny). Ze względu na wysokość oprocentowania rozróżnia się kredyty: komercyjne, oprocentowane wg stawek ukształtowanych na rynku, preferencyjne, przy których kredytobiorca płaci niższe odsetki niż aktualnie ukształtowane na rynku bankowym, a różnica jest pokrywana ze specjalnych źródeł. Do podstawowych rodzajów kredytów należy zaliczyć kredyt
dyskontowy (wekslowy), udzielany zazwyczaj na okres do 3 miesięcy, przez zakup weksla od klienta, który weksel przedstawił w operacji dyskontowania przez banki weksli, stanowiących jego zabezpieczenie.
Innym rodzajem kredytu jest kredyt
redyskontowy, udzielany przez bank centralny bankom komercyjnym przez przyjmowanie do redyskonta zdyskontowanych przez banki weksli.
Bank centralny może także udzielać bankom komercyjnym kredytu
lombardowego pod zastaw papierów wartościowych. Banki komercyjne również udzielają kredytów
lombardowych; czynią to pod zastaw ruchomości lub papierów wartościowych, towarów, weksli, należności, np. z tytułu ubezpieczeń; kredyt ten nie jest udzielany do pełnej wysokości zastawu ze względu na ryzyko nieotrzymania pełnej wartości zastawu przy sprzedaży.
Grupa banków może utworzyć
konsorcjum i udzielać kredytu
konsorcjalnego; bank inicjujący zawarcie umowy konsorcjalnej reprezentuje wobec kredytobiorcy wspólnie działające banki, uzgadnia z nimi warunki udzielenia kredytu i zasady wzajemnych rozliczeń.
Inny rodzaj kredytu to kredyt
handlowy (kredyt kupiecki), udzielany nabywcy towarów lub usług przez sprzedającego, a więc bez udziału banku; jest on w istocie uzgodnionym umownie odroczeniem zapłaty, stosowanym często w handlu hurtowym lub w handlu zagranicznym; przedsiębiorstwa, korzystając z niego, mogą go równocześnie udzielać go swoim odbiorcom, co przyczynia się do wzrostu obrotów.
Kredyt
hipoteczny, na ogół dlugoterminowy, jest udzielany pod zastaw na nieruchomości, połączony z jego zapisem w księdze wieczystej; w razie niewypłacalności dłużnika wierzyciel może zaspokoić swoje roszczenia dzięki sprzedaży nieruchomości lub przejęcia jej części bądź całości na własność.
Kredyt
mieszkaniowy, udzielany przede wszystkim przez kasy budowlano-oszczędnościowe; warunkiem otrzymania kredytu jest podpisanie umowy oszczędnościowej na konkretną docelową sumę i oszczędzanie przez pewien określony czas (2–3 lata); kredytobiorca może otrzymać kredyt, jeśli nagromadzone przez niego środki będą nie mniejsze niż określony procent sumy docelowej (30–50%); kredyt jest udzielany do wysokości różnicy między sumą zaoszczędzoną i sumą docelową; nagromadzone środki są oprocentowane na ogół niżej niż porównywalne wkłady terminowe, za to oprocentowanie kredytu mieszkaniowego jest także niższe od oprocentowania innych kredytów inwestycyjnych; przed przyznaniem kredytu mieszkaniowego kredytobiorca może otrzymać tzw. kredyt mostowy, który jest spłacany z przyznanego kredytu mieszkaniowego.
Kredyt
inwestycyjny, na ogół średnio- bądź długoterminowy jest udzielany na inwestycje w środkach trwałych; tj. finansuje zakup maszyn, urządzeń, środków transportu i inne koszty inwestycji związane z powiększeniem potencjału produkcyjnego, jego modernizowaniem, odtwarzaniem zużywającego się majątku.
Kredyt
obrotowy, udzielany na finansowanie bieżących potrzeb związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą, np. na zakup surowców i materiałów, opakowań; na ogół są to kredyty krótko- lub średnioterminowe; szczególnym rodzajem kredytów obrotowych są kredtyt sezonowe, przeznaczone na finansowanie potrzeb powstałych w związku z przesunięciem wpływów i nakładów, które jest spowodowane specyfiką produkcji lub świadczonych usług, np. kredyty na zakup płodów rolnych.
Kredyt
konsumpcyjny, udzielany na potrzeby konsumpcyjne indywidualnych osób; są to najczęściej kredyty krótko- lub średnioterminowe; mogą być udzielane w postaci gotówkowej lub bezgotówkowej; rozróżnia się kredyty konsumpcyjne spłacane jednorazowo lub w ratach.
Kredyt
na karty kredytowe, udzielany posiadaczom kart kredytowych; bank (lub organizacja handlowa), wydając kartę kredytową, równocześnie przyznaje klientowi kredyt, do wysokości tego kredytu posiadacz karty może pokrywać płatności realizowane za jej pomocą lub pobierać gotówkę; w ten sposób posiadacz karty otrzymuje krótkoterminowy kredyt, którego zwrot następuje w ustalonych okresach, w zależności od rodzaju kart.
Kredyt
odnawialny (rewolwingowy) to taka forma kredytu, kiedy każda spłata całości lub części kredytu powoduje, że odnawia się on o spłaconą kwotę i może być wielokrotnie wykorzystywany, aż do wygaśnięcia umowy kredytowej.
Kredyt
ratalny jest formą kredytu konsumpcyjnego; występuje w transakcjach kupna–sprzedaży towarów, na ogół dóbr trwałego użytku, jeśli strony uzgodnią, że zapłata będzie następować w większej liczbie terminów, przeważnie w określonych z góry, jednakowych kwotach; kredyt ratalny umożliwia sprzedaż dóbr klientom nie mającym dostatecznych zasobów na ich zakup za gotówkę.
Kredyt
w rachunku bieżącym, metoda udzielania kredytu bankowego polegająca na pokrywaniu, zgodnie z dyspozycjami kredytobiorcy (do wysokości przyznanego przez bank kredytu), zobowiązań płatniczych i zaliczaniu ich w ciężar jego rachunku bieżącego, co wywołuje przejściowe powstawanie salda debetowego rachunku bieżącego; w okresie występowania salda debetowego bank nalicza podwyższone odsetki; spłata kredytu następuje automatycznie przez zapewnienie przez kredytobiorcę wpływów na rachunek bieżący.
