koszty przedsiębiorstwa,
ekon. suma nakładów przedsiębiorstwa na działalność gospodarczą, wyrażona w formie pieniężnej i liczona w określonej jednostce czasu.
koszty przedsiębiorstwa
Encyklopedia PWN
Koszty przedsiębiorstwa, zwane także kosztami własnymi, obejmują, ujęte wartościowo, koszty sensu stricto, czyli celowe zużycie składników majątku trwałego i obrotowego, usług obcych oraz nakładów pracy, a także inne wydatki pieniężne, takie jak podatki, cła, składki na ubezpieczenia majątkowe, czynsze dzierżawne, opłaty leasingowe, odsetki, opłaty na rzecz organów administracji państwowej lub samorządowej (np. skarbowa, notarialna), składki na rzecz funduszy celowych (np. Fundusz Pracy), odpisy na fundusze specjalne (np. zakładowy fundusz świadczeń socjalnych), odszkodowania, kary, grzywny itp. koszty pieniężne lub koszty transferowe, których wysokość zależy od obowiązującego prawa, zwłaszcza finansowego. Powszechnie uznaje się wielkość kosztów własnych za jeden z najważniejszych mierników odzwierciedlających gospodarność przedsiębiorstwa.
Ze względu na swą złożoność, koszty przedsiębiorstwa są dzielone na poszczególne składniki i następnie łączone w odpowiednie grupy wg różnych kryteriów umożliwiających wyodrębnienie różnych struktur kosztów. Wybór kryteriów klasyfikacji kosztów jest uzależniony od potrzeb informacyjnych, analitycznych i kontrolnych. Ze względu na charakter związku między zużyciem czynników produkcyjnych a rezultatami procesów wytwórczych koszty własne dzieli się na koszty bezpośrednie i pośrednie.
Koszty bezpośrednie to koszty, które można normować i na podstawie dokumentacji źródłowej odnieść wprost do poszczególnych produktów, usług, asortymentów czy zleceń produkcyjnych, czyli jednostek (przedmiotów) kalkulacyjnych. Zalicza się do nich zwłaszcza: materiały bezpośrednie, paliwo i energię technologiczną, wynagrodzenia bezpośrednie (robociznę), zużycie narzędzi i przyrządów specjalnych, koszty obróbki obcej, koszty przygotowania nowej produkcji. Koszty pośrednie to koszty, które nie mogą być odniesione wprost do jednostek kalkulacyjnych na podstawie pomiaru zużycia i dokumentacji źródłowej. Koszty te są najpierw ujmowane sumarycznie, a następnie rozliczane na poszczególne jednostki. Zalicza się do nich koszty wydziałowe, koszty ogólnozakładowe (w tym koszty zarządu) i koszty sprzedaży.
Przyjmując jako kryterium podziału związek kosztów z rozmiarami działalności, wyróżnia się koszty stałe i koszty zmienne. Koszty stałe to te składniki kosztów, które nie są zależne od wielkości produkcji (czy inne rodzaju działalności gospodarczej) w określonym jej przedziale. Zalicza się do nich większość kosztów ogólnozakładowych, np. koszty administracyjne, koszty zarządu, koszty utrzymania budynków, odpisy amortyzacyjne oraz niektóre koszty wydziałowe, np. wynagrodzenie kierownictwa wydziału i dozoru technicznego. Koszty zmienne zmieniają się odpowiednio do rozmiarów działalności gospodarczej, przy czym wyróżnia się: koszty zmienne proporcjonalne — gdy jednostkowym przyrostom efektu produkcyjnego odpowiadają jednakowe przyrosty kosztów (np. zużycie materiałów, wynagrodzenia w systemie akordu prostego); koszty zmienne progresywne — gdy jednostkowym przyrostom wielkości produkcji odpowiadają coraz większe przyrosty kosztów (np. wynagrodzenia akordowe z progresją); koszty zmienne degresywne — gdy jednostkowym przyrostom wielkości produkcji odpowiadają coraz mniejsze przyrosty kosztów jednostkowych (większość kosztów zmiennych pośrednich, a także niektóre bezpośrednie, np. koszty przygotowania nowej produkcji).
Według rodzajów działalności wyodrębnia się: koszty działalności operacyjnej, obejmujące koszty ponoszone w celu realizacji statutowych zadań przedsiębiorstwa; koszty działalności inwestycyjnej, ponoszone na stworzenie, powiększenie czy modernizację już istniejących środków trwałych; koszty działalności finansowej, związane z operacjami finansowymi, np. odsetki, prowizje, dyskonto, nabycie papierów wartościowych.
Przyjmując jako kryterium rodzaj zużywanych czynników produkcji, tworzy się układ rodzajowy kosztów operacyjnych, na który składają się: zużycie materiałów i energii, usługi obce, podatki i opłaty, wynagrodzenia, świadczenia na rzecz pracowników, amortyzacja i pozostałe koszty. Wewnętrzna struktura kosztów stanowi podstawę podziału na koszty proste, składające się z jednego rodzaju kosztów, oraz koszty złożone, które obejmują kilka rodzajów kosztów (np. koszty utrzymywania zapasów, w skład których wchodzi m.in. amortyzacja budynków, koszty ubezpieczenia, koszty ubytków naturalnych). Ze względu na wewnętrzne podmioty, koszty można klasyfikować wg miejsc powstawania, wyróżniając: koszty wydziałów podstawowych, koszty wydziałów pomocniczych, koszty zarządu, koszty sprzedaży. Według kryterium funkcji realizowanych w przedsiębiorstwie (celu ich poniesienia) koszty dzieli się na: koszty zaopatrzenia, koszty produkcji, koszty zarządzania, koszty zbytu.
Wielkość kosztów przedsiębiorstwa kształtuje się pod wpływem wielu czynników, spośród których najważniejsze to: rodzaj działalności, wielkość produkcji w ujęciu ilościowym i wartościowym, struktura asortymentowa produkcji, zużycie czasu pracy, surowców, materiałów, półproduktów, urządzeń, usług obcych, ceny czynników wytwórczych, stawki wynagrodzeń, stawki amortyzacji, stawki podatkowe, stopy procentowe, wyposażenie w środki trwałe, stopień wykorzystania i wydajność maszyn i urządzeń, warunki zaopatrzenia i zbytu, lokalizacja firmy.
Z pojęciem kosztów przedsiębiorstwa wiąże się rachunek kosztów, definiowany jako ogół działań zmierzających do ukazania przebiegu procesów zaopatrzenia, produkcji i zbytu przez grupowanie i interpretację w różnych przekrojach kosztów własnych w ujęciu ilościowym i wartościowym w celu generowania informacji niezbędnych do ustalenia wyników i zarządzania przedsiębiorstwem. Rachunek kosztów stanowi element rachunkowości finansowej i obejmuje pomiar, wycenę i dokumentację kosztów, ich ewidencję, rozliczanie wg miejsc powstawania i produktów, sporządzanie kalkulacji i sprawozdawczość.
Zgodnie z obowiązującą w Polsce ustawą o rachunkowości, rachunek kosztów może być prowadzony w 2 wariantach: porównawczym i kalkulacyjnym. Wybór wariantu rachunku kosztów należy do kompetencji kierownika przedsiębiorstwa. Możliwe jest jednoczesne prowadzenie rachunku kosztów w układzie rodzajowym i układzie kalkulacyjnym. Zarówno w wariancie porównawczym, jak i kalkulacyjnym oprócz kosztów operacyjnych, rachunek kosztów ujmuje pozostałe koszty operacyjne (strata ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych, aktualizacja wartości aktywów niefinansowych, inne koszty operacyjne) oraz koszty finansowe (odsetki, strata ze zbycia inwestycji, aktualizacja wartości inwestycji). W celu wspomagania procesu zarządzania w przedsiębiorstwach, systematyczny rachunek kosztów uzupełniają różne rachunki problemowe, zwane podsystemami, odmianami lub rachunkami kosztów o określonej nazwie; najczęściej współcześnie spotykane to: rachunek kosztów pełnych, rachunek kosztów zmiennych, rachunek kosztów działań, rachunek kosztów rzeczywistych, rachunek kosztów docelowych. Ze względu na wynikające z prawa bilansowego i prawa podatkowego różnice między wynikiem finansowym i podstawą opodatkowania wyodrębnia się też rachunek kosztów uzyskania przychodów.
Maria Hajkiewicz-Górecka
