koliszczyzna

koliszczyzna, koliwszczyzna,

antyszlacheckie powstanie chłopów ukr. 1768 pod wodzą I. Gonty i M. Żeleźniaka;

nazwa „koliszczyzna” pochodzi od pol. słowa „kolej”, co na Ukrainie w XVIII w. oznaczało kolejną straż (usługa dworska), pełnioną przy dworze przez uzbrojonych chłopów; przyczyną wybuchu k. było zaostrzenie pańszczyzny, przymus przechodzenia ludności ukr. na obrządek unicki i zawiązanie konfederacji barskiej, przekreślającej żądania dyzunitów, które dla celów polit. popierała Katarzyna II; k. objęła rejon Humania i Śmiły, wywołując również wystąpienie chłopów pol. w woj. krak. (Muszyna); popierana przez duchowieństwo prawosł., spowodowała masowe przechodzenie chłopstwa unickiego na prawosławie; szczególnie krwawy przebieg miało zdobycie przez powstańców jednego z najważniejszych miast woj. bracławskiego — Humania, gdzie zginęło kilka tys. szlachty i Żydów (tzw. rzeź humańska); obawa, że powstanie przerzuci się też na dalsze tereny należące do Rosji, skłoniła rząd ros. do zbrojnej akcji przeciw powstańcom; k. została krwawo stłumiona przy pomocy wojsk ros. i pol.; w niektórych okolicach pacyfikacja kończyła się rzezią ludności poddańczej.