kod genetyczny
 
Encyklopedia PWN
kod genetyczny,
współzależność między sekwencją zasad w DNA (lub w mRNA stanowiącym jego transkrypt) a sekwencją aminokwasów w białku;
opisuje, w jaki sposób sekwencja zasad kwasu nukleinowego zostaje przekształcona w sekwencję aminokwasów podczas biosyntezy białek; elementarną jednostką kodującą jest trójka nukleotydów (kodon); kolejność ułożenia 3 nukleotydów w kodonie wyznacza dany aminokwas w białku, a kolejność kodonów — ułożenie następujących po sobie aminokwasów; w DNA występują tylko 4 nukleotydy różniące się między sobą rodzajem zasady azotowej; z 4 różnych nukleotydów mogą powstać 43, czyli 64, różne kodony; określony aminokwas może być zakodowany przez kilka różnych kodonów. W kodzie genetycznym, oprócz kodonów odpowiadających poszczególnym aminokwasom, istnieją znaki sygnalizujące początek i koniec zapisu danego białka; początkowym aminokwasem we wszystkich białkach jest metionina; kodon jej odpowiadający (AUG) pełni 2 funkcje: jeśli znajduje się na początku sekwencji nukleotydów, informuje, że tu zaczyna się białko, a jeśli gdziekolwiek indziej, odpowiada zwykłej metioninie; 3 trójki: UUA, UAG lub UGA (tzw. kodony terminacyjne) odpowiadają sygnałowi „stop” — stanowią zakończenie białka. Kod genetyczny jest bezprzecinkowy, tzn. kolejne trójki nie są od siebie oddzielane specjalnymi znakami. Zapis w DNA dotyczący białka wygląda, w pewnym uproszczeniu, następująco: pierwszy kodon odpowiada metioninie, potem następują kolejne trójki odpowiadające kolejnym aminokwasom białka, ostatni zaś kodon informuje o zakończeniu syntezy białka. W DNA genu oprócz egzonów (tj. sekwencji kodujących) mogą występować także introny (tj. odcinki niekodujące).
Odczytywanie kodu genetycznego przy syntezie białek nie odbywa się bezpośrednio na DNA; sekwencje nukleotydowe DNA są kopiowane na cząsteczki RNA (transkrypcja), a następnie na podstawie ich sekwencji jest syntetyzowane białko (translacja). Kod genetyczny jest w zasadzie uniwersalny — te same trójki kodują te same aminokwasy w całym świecie ożywionym; jest to uważane za dowód jedności żywych organizmów i ich wspólnego pochodzenia; istnieją jednak wyjątki od tej zasady: kilka nieco innych odczytów kodonów spotyka się w DNA mitochondriów, pojedyncze różnice występują także w niektórych organizmach jednokomórkowych. Kod genetyczny rozszyfrowali ok. 1966 M.W. Nirenberg, R.W. Holley i H.G. Khorana.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia