koalicja antyhitlerowska

koalicja antyhitlerowska,

polit.-wojsk. związek państw o różnych systemach społ.-polit. walczących w II wojnie świat. przeciwko blokowi niem.-wł.-japońskiemu.

Kształtowała się od wiosny 1939 (po napaści III Rzeszy na Polskę wypowiedziały wojnę Niemcom: 3 IX W. Brytania i Francja, następnie państwa bryt. Wspólnoty Narodów), uległa powiększeniu w 2. poł. 1941 po ataku niem. na ZSRR i jap. na USA; 12 VII 1941 zawarto układ bryt.-sowiecki o wzajemnej pomocy i wspólnych działaniach przeciwko Niemcom, 18 VII — układ sowiecko-czechosłowacki, 30 VII — układ pol.-sowiecki; ogłoszona 14 VIII 1941 przez rządy USA i Wielkiej Brytanii tzw. Karta Atlantycka oraz konferencja moskiewska przedstawicieli rządów ZSRR, USA i Wielkiej Brytanii z 29 IX–1 X 1941, a także sowiecko-amer. układ sojuszniczy stworzyły platformę współdziałania koalicji; 1 I 1942 podpisano Deklarację Narodów Zjednoczonych. Główną rolę w koalicji antyfaszystowskiej odgrywały ZSRR, USA i W. Brytania; 14 I 1942 utworzono bryt.-amer. Kom. Szefów Sztabu, porozumienie z dowództwem nacz. ZSRR utrzymywano przez aliancką misję wojsk. w Moskwie, a z Chinami za pośrednictwem alianckiej rady wojsk. w Chongqing. Ustalono, że gł. akcja zostanie podjęta przeciw Rzeszy, w stosunku zaś do Japonii w pierwszym okresie wojny zostaną przedsięwzięte działania ograniczające jej ekspansję; każde z sojuszniczych mocarstw miało prowadzić walkę na jednym z gł. frontów. W walce z Niemcami szczególne znaczenie miało utworzenie tzw. drugiego frontu, co nastąpiło dopiero VI 1944; USA i W. Brytania udzieliły znacznej pomocy ZSRR w ramach Lend-Lease (m.in. murmańskie konwoje); VI 1941–VI 1944 gł. ciężar wojny z Niemcami ponosił ZSRR; sprawy wspólnego prowadzenia wojny oraz ułożenia stosunków po wojnie państwa koalicji antyfaszystowskiej omawiały na kolejnych konferencjach swoich przywódców, m.in.: 14–24 I 1943 w Casablance (bez ZSRR), gdzie uzgodniono zasadę (przyjętą później przez ZSRR) bezwarunkowej kapitulacji Niemiec, Włoch i Japonii; 19–30 X 1943 w Moskwie (moskiewskie konferencje); 22–26 XI 1943 w Kairze (bez ZSRR); ustalono m.in. dalszy przebieg wojny przeciwko Japonii; 28 XI–1 XII 1943 w Teheranie; USA i W. Brytania zrezygnowały z projektowanej ofensywy na Bałkanach, zobowiązały się utworzyć drugi front w Europie Zachodniej do 1 VI 1944 i wyraziły zgodę na przesunięcie granic ZSRR kosztem Polski do tzw. linii Curzona; 4–11 II 1945 w Jałcie (jałtańska konferencja), gdzie m.in. zapowiedziano powołanie Organizacji Narodów Zjednoczonych; 17 VI–2 VIII 1945 w Poczdamie ustalono zasady postępowania wobec pokonanych Niemiec, podjęto ustalenia dotyczące spraw pol. i współpracy w dalszej wojnie z Japonią, ZSRR ogłosił przystąpienie do wojny z Japonią. Próby przedłużenia współpracy koalicji antyfaszystowskiej po wojnie nie powiodły się, przyjęte w czasie wojny zasady postępowania wobec pokonanych państw-agresorów realizowano tylko częściowo i przez krótki okres. W II 1947 zawarto traktaty pokojowe z byłymi satelitami III Rzeszy, nie doszło do podpisania traktatu pokojowego z Niemcami; 1952 tylko mocarstwa zachodnie podpisały traktat pokojowy z Japonią.