klasycyzm stanisławowski,
gł. kierunek lit. okresu oświecenia w Polsce, klasycyzm.
klasycyzm stanisławowski
Encyklopedia PWN
Zapoczątkowany w latach 40. XVIII w. w kręgu szkół pijarskich (reforma S. Konarskiego) i niektórych dworów magnackich (W. Rzewuski), w pełni rozwinął się w okresie panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764–95), w kręgu jego dworu i nowych instytucji życia lit. („Monitor”, Teatr Narodowy, Komisja Edukacji Nar.); został wówczas podniesiony do rangi oficjalnie propagowanego kierunku literackiego. Opozycyjny wobec tradycji sarmackiego baroku, nawiązywał do wzorów antycznych i fr. klasycyzmu oraz do rodzimych tradycji lit. renesansu, czyniąc z nich oparcie dla programu literatury upowszechniającej oświec. reformy społ.-obyczajowe. Klasycyzm stanisławowski przyniósł przede wszystkim odnowienie i rozwój gat. dydaktycznych, jak: satyra, bajka, poemat heroikomiczny i opisowy, oda okolicznościowa i filoz., komedia obyczajowa i polit., list poet.; w zakresie niektórych gat. rozwój ten zaznaczył się osiągnięciami, które weszły na trwałe do tradycji literatury pol. (satyry I. Krasickiego i A. Naruszewicza, bajki i poematy heroikomiczne Krasickiego, ody i bajki S. Trembeckiego, komedie F. Zabłockiego i J. Ursyna Niemcewicza). Klasycyzm stanisławowski przyniósł także rozwój liryki, zarówno osobistej (T.K. Węgierski), jak obyczajowej (J. Ancuta) i polit. (J. Jasiński). Przyznając literaturze doniosłą rolę społ. i wielkie możliwości kulturotwórcze, klasycyzm stanisławowski przyczynił się do podniesienia rangi pisarstwa pol., zaprzepaszczonej w czasach saskich, udoskonalenia form lit. i doprowadzenia polszczyzny lit. do poziomu eur., także ukształtował podstawy nowoczesnej świadomości lit. i formy życia lit.; termin wprowadzony do historii literatury w latach 70. XX w.
Ilustracje
Bacciarelli Marcello. Alegorią Sprawiedliwości i Pokoju ujmujących medalion z podobizną Stanisława Augusta byli rzeźbiarze Andrzej Le Brun i Jakub Monaldi, Zamek Królewski w Warszawiefot. W. Kryński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Kraft Per, Portret Ignacego Krasickiego, ok. 1768 fot. T. Żółtowska-Huszcza/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
