Kiła – problem wciąż aktualny
Pierwsza epidemia tej choroby wystąpiła w Europie w XV wieku. Od tamtego czasu z jej powodu cierpiało wiele osób, rozwijając różne objawy lub umierając z powodu powikłań. Odpowiednio wcześnie rozpoznana, kiła jest obecnie, w erze antybiotykoterapii, łatwo wyleczalna. Nowoczesne metody diagnostyczne i terapia antybiotykowa sprawiły, że obecnie choroba ta nie jest już problemem społecznym w Polsce i krajach europejskich. Nie można jednak o niej zapomnieć. Choroba ta wciąż istnieje, a co więcej – opierając się na danych statystycznych – można stwierdzić, że zakażeń przybywa. Z tego względu warto przypomnieć sobie kilka ważnych faktów na temat kiły.
„Lues, syfilis, franca, choroba francuska, dziki świerzb, syf, weneria, katar kanalicowy, niemoc dworska, przepuklina, choroba cudzołożników, ospa miłosna, pani franca” – to tylko niektóre, najpopularniejsze nazwy, którymi określano kiłę w XV i XVI wieku. Każda z tych nazw ma swoje uzasadnienie, np. lues pochodzi od łacińskiego słowa luere – pokutować, natomiast syfilis – od imienia Syfilus, które to wiąże się przypuszczalnie z greckim słowem oznaczającym brudny.
Pochodzenie kiły nie jest do końca znane. Przez długi czas głoszona była teoria przywiezienia tej choroby do Europy z Ameryki przez marynarzy Kolumba. Istnieją jednak dowody na znacznie wcześniejsze występowanie kiły w Europie, również na terenach obecnej Polski.
Etiopatogeneza
Czynnikiem zakaźnym kiły jest krętek blady (Treponema pallidum). Został on wykryty przez F. Schaudinna i E. Hoffmanna w 1905 roku. Krętek blady jest bakterią o kształcie spirali o 6-12 skrętach, co tłumaczy jego nazwę. Ma duże zdolności poruszania się, jest wrażliwy na podwyższoną temperaturę i poza ustrojem człowieka prędko ginie.
Zakażenie
Najczęściej do zakażenia dochodzi drogą kontaktów seksualnych (w około 95%). Możliwe, lecz obecnie coraz rzadsze, jest zakażenie drogą wertykalną, czyli zakażenie płodu przez chorą matkę. Sytuacja taka stwarza wysokie ryzyko poronienia lub urodzenia dziecka z poważnymi wadami wielu narządów, w tym wadami układu nerwowego.
Zakażenie krwiopochodne jest możliwe, lecz ze względu na badania krwi dawców oraz aseptykę i antyseptykę, stosowaną przez personel medyczny, jego ryzyko zostało ograniczone do minimum.
Nie można natomiast zarazić się kiłą przez korzystanie ze wspólnych z osobą zarażoną toalet czy pływanie w jednym basenie. Zakaźność kiły zależy od okresu choroby, nasilenia posocznicy krętkowej oraz występowania na skórze i błonach śluzowych wykwitów chorobowych.
Objawy i podział kiły
Ze względu na drogę zakażenia krętkiem bladym, wyróżniamy kiłę nabytą oraz kiłę wrodzoną (zakażenie drogą wertykalną).
Inny podział dotyczy czasu trwania choroby i wyróżnia:
A) kiłę nabytą:
1) wczesną (do 2 lat od zakażenia):
– I okresu – do 9 tygodni od zakażenia,
– II okresu, wczesną – od 9 do 16 tygodni od zakażenia,
– II okresu, nawrotową – od 16 tygodni do 2 lat od zakażenia,
2) późną (powyżej 2 lat od zakażenia);
B) Kiłę wrodzoną:
1) wczesną – do 2 roku życia dziecka,
2) późną – powyżej 2 roku życia dziecka.
Kiła I okresu. Pierwszymi zwiastunami kiły, występującymi kilkanaście godzin po zakażeniu i najczęściej bagatelizowanymi przez pacjenta, są: ogólne osłabienie, stany podgorączkowe oraz nocne bóle kostne. Po 3 tygodniach od zakażenia pojawia się tzw. objaw pierwotny. Jest to zazwyczaj pojedyncze, średnicy kilku-kilkunastu mm, okrągłe lub owalne, niebolesne owrzodzenie. Owrzodzenie to ma twardą, porównywalną do chrząstki, spoistość. Objaw pierwotny pojawia się w miejscu wniknięcia krętka bladego przez błony śluzowe lub uszkodzoną skórę. Z tej przyczyny najczęstszą jego lokalizacją są narządy płciowe i ich okolice. Jednakże objaw pierwotny może występować praktycznie wszędzie (np. na dłoniach, wargach, w gardle). Po 8 tygodniach od zakażenia obserwujemy również powiększenie węzłów chłonnych. Objaw pierwotny znika po 2-6 tygodniach, niezależnie od tego, czy osoba była leczona czy też nie. Zniknięcie owrzodzenia nie oznacza jednak samowyleczenia kiły! U wielu osób niepoddanych terapii dochodzi do rozwoju dalszych stadiów choroby.
Kiła II okresu. Dotyczy osób nieleczonych. Rozpoczyna się w 9 tygodniu od zakażenia i trwa do 16 tygodnia. Jej objawem jest osutka plamista, rzadko grudkowa. Plamki są najczęściej podobnej wielkości i kształtu, równomiernie rozsiane i symetryczne. Czasami zmiany są bardzo dyskretne, nie powodują objawów podmiotowych, ustępują po 2-3 tygodniach bez pozostawienia blizn.
Kiła II okresu nawrotowa. Trwa od 16 tygodnia do 2 roku od zakażenia. Podczas kolejnych wysiewów wykwity przechodzą ewolucję: od plam, poprzez grudki, na krostach skończywszy. Początkowo plamy są bardziej czerwone, równej wielkości. Stopniowo zajmują całe ciało. Przy kolejnych nawrotach wykwity są wielopostaciowe, grupujące się i szerzące obwodowo. Mogą ustępować bez śladu lub z pozostawieniem blizn. Zmiany występujące w tym okresie są różnorodne i obecne na całym ciele. Przede wszystkim należy ich jednak poszukiwać w okolicy narządów płciowych i odbytu, na owłosionej skórze głowy i na twarzy. Na dłoniach i stopach charakterystyczne są ciemne, czerwono-brązowe plamki lub grudki, ze złuszczaniem powierzchni na obwodzie zmian.
Wykwitom skórnym mogą towarzyszyć: kłykciny płaskie (lepieże kiłowe), łysienie kiłowe, bielactwo kiłowe, zmiany wałów paznokciowych oraz bóle stawowe. Kłykciny płaskie to przerośnięte grudki, obecne na narządach płciowych lub w okolicy odbytu, bogate w liczne krętki i dlatego – bardzo zakaźne. Przez bielactwo kiłowe rozumie się białe, pozbawione barwnika plamki, pojawiające się około 6 miesięcy po zakażeniu – głównie na karku i szyi. Łysienie kiłowe to rozlane lub ogniskowe przerzedzenie włosów, zwłaszcza w okolicy skroni i potylicy.
Kiła późna. Zmiany kiłowe mogą powstawać we wszystkich układach i narządach. Obecnie objawy kiły późnej skóry, błon śluzowych, kości oraz narządów wewnętrznych obserwujemy bardzo rzadko. Częściej występują objawy kiły późnej związane z zajęciem układu nerwowego i sercowo-naczyniowego.
Rozpoznanie
Kiłę można podejrzewać na podstawie wywiadu epidemiologicznego i badania fizykalnego, ale ostateczne rozpoznanie ustala się na podstawie badań laboratoryjnych. Kliniczne rozponanie kiły nie jest łatwe, ponieważ – jak wspomniano powyżej – jej obraz przybiera różne formy. Bardzo ważna jest czujność pacjenta i niebagatelizowanie zmian – zwłaszcza pojawiających się w okolicach narządów płciowych. W razie pojawienia się niepokojących oznak, należy niezwłocznie udać się do specjalisty celem diagnostyki.
W przypadku podejrzenia kiły przeprowadza się obecnie testy serologiczne, wykonywane z krwi pacjenta. Pierwszym z nich jest VDRL. Jeśli wynik takiego testu jest dodatni, potwierdza się go bardziej dokładnymi i droższymi testami (TPHA, FTA-ABS).
Leczenie
Leczenie kiły jest tym prostsze i skuteczniejsze, im szybciej została ona rozpoznana. Lekiem z wyboru jest penicylina prokainowa, podawana w zastrzykach domięśniowych 1 raz dziennie przez 20-30 dni. U osób uczulonych na penicylinę stosować można inne antybiotyki z grupy tetracyklin, makrolidów lub cefalosporyn. Po zakończeniu leczenia, w celu potwierdzenia jego skuteczności, konieczne są okresowe wizyty u lekarza oraz wykonywanie badań laboratoryjnych. Zawsze też diagnozowani i leczeni powinni być partnerzy seksualni chorego.
Podsumowanie
W ostatnich latach w 40 milionowej społeczności polskiej liczba zachorowań na kiłę wynosiła około 600 przypadków rocznie. Nie jest to duża liczba, biorąc pod uwagę chociażby inne choroby przenoszone drogą płciową, takie jak rzeżączka czy rzęsistkowica. Jednak ze względu na migrację zarobkową Polaków, napływ obcokrajowców oraz coraz lepiej rozwijającą się turystykę, ilość zakażeń krętkiem bladym z roku na rok rośnie. Obecnie rzadko odnotowuje się przypadki kiły wrodzonej (głównie ze względu na rutynowe wykonywanie u kobiet w ciąży testów VDRL). Jednak o kile zapomnieć nie możemy, bo choroba ta wciąż istnieje, a nieleczona doprowadzić może do inwalidztwa a nawet śmierci!
Jeśli podejrzewasz, że jesteś zarażony, zgłoś się do najbliższej poradni dermatologiczno-wenerologicznej! Również jeśli odbyłeś stosunek płciowy bez prezerwatywy z osobą, której nie znasz, powinieneś zgłosić się na badanie, niezależnie od tego, czy występują objawy choroby, czy nie.
lek. med. Iwona Kuczborska Katedra i Klinika Dermatologii i Wenerologii AM we Wrocławiu (2008-02-11)
