kara

kara,

prawo publiczny środek przymusu stosowany w imieniu państwa przez sąd wobec sprawcy przestępstwa lub wykroczenia, wyrażający społ. potępienie czynu zabronionego i polegający na wyrządzeniu określonej dolegliwości osobistej w takich dobrach, jak: wolność, mienie, cześć, życie.

Początkowo zainteresowanie ujemną reakcją społ. ograniczało się do kilku najważniejszych przestępstw, jak zdrada, obraza bóstwa lub majestatu; karanie pozostałych, nawet poważnych przestępstw (np. zabójstwo, gwałt, podpalenie), pozostawiano pokrzywdzonemu lub jego krewnym, tzn. tym, których dobra naruszył przestępca; kara występuje już w zemście krwawej i tzw. wyobcowaniu ze wspólnoty rodowej; pierwotnie miała formę odwetu i była połączona często z okaleczeniem, występowała, jako kara odzwierciedlająca (np. bluźniercy wyrywano język) lub jako odpłata złem równym czynowi przestępnemu (talionu prawo); następnie pojawiła się kompozycja, jako połączenie wykupienia się od zemsty krwawej i odszkodowania; później — okup na rzecz państwa oraz kara publiczna wymierzana przez państwo najpierw na zasadzie talionu, potem jako kara celowa uniemożliwiająca powrót do przestępstwa (np. ucięcie ręki złodziejowi); dopiero w oświeceniu utrwalił się pogląd, że kara pozbawienia wolności jest środkiem osiągnięcia poprawy przestępcy. Według doktryny współcz. celem kary jest, prócz represji, poprawa i reedukacja skazanego, nie zaś wyrządzenie mu dolegliwości fiz. lub poniżenie jego godności.

W Polsce w Kodeksie karnym z 1997 zrezygnowano z kary śmierci (poprzednio o charakterze wyjątkowym za najcięższe zbrodnie); wprowadzono też katalog kar: grzywna (w stawkach dziennych), ograniczenie wolności (od 1 mies. do roku), pozbawienie wolności (od 1 mies. do 15 lat), kara 25 lat pozbawienia wolności oraz kara dożywotniego pozbawienia wolności. K. jest przewidziana w sankcjach karnych. Zgodnie z zasadą oznaczoności k., w przepisie karnym określającym przestępstwo, wskazuje się wyraźnie rodzaj k. oraz jej dolne i górne granice. Katalog środków karnych nieprobacyjnych (najczęściej orzekane obok, niekiedy zamiast kary) obejmuje: pozbawienie praw publicznych, zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gosp., zakaz prowadzenia pojazdów, przepadek przedmiotów, przepadek osiągniętych korzyści majątkowych, obowiązek naprawienia szkody, nawiązka, świadczenie pieniężne, podanie wyroku do publicznej wiadomości. Środki karne probacyjne to: warunkowe umorzenie postępowania karnego, warunkowe zawieszenie wykonania kary, warunkowe zwolnienie. Wobec żołnierzy, sprawców przestępstwa stosuje się także karę aresztu (pozbawienie wolności od 1 mies. do 2 lat), a środkami karnymi nieprobacyjnymi są: obniżenie stopnia wojsk., wydalenie z zaw. służby wojsk. i degradacja. Za wykroczenia Kodeks wykroczeń z 1971 przewiduje karę: nagany, grzywny (od 20 zł do 5 tys. zł), ograniczenie wolności (1 mies.) oraz środki karne nieprobacyjne: zakaz prowadzenia pojazdów (od 6 mies. do roku), nawiązka, naprawienie szkody, podanie orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości. Tylko sąd może orzekać karę aresztu (od 5 do 30 dni) z możliwością warunkowego zawieszenia jego wykonania, przepadek przedmiotów oraz zakaz prowadzenia pojazdów (powyżej roku do 3 lat). Za przestępstwa skarbowe Kodeks karny skarbowy z 1999 przewiduje karę: grzywnę (w stawkach dziennych), ograniczenie wolności (od miesiąca do roku), pozbawienie wolności (od 5 dni do 6 lat), środki karne probacyjne — dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, przepadek przedmiotów, ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów, przepadek osiągniętych korzyści majątkowych, zakaz prowadzenia określonej działalności gosp., wykonywania określonego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska, podanie wyroku do publicznej wiadomości, pozbawienia praw publicznych oraz środki karne probacyjne — warunkowe umorzenie postępowania karnego, warunkowe zawieszenie wykonania kary, warunkowe zwolnienie. Za wykroczenia skarbowe jest wymierzana kara grzywny.

Sąd wymierza karę według swego uznania w granicach ustawowego zagrożenia, oceniając stopień społ. niebezpieczeństwa czynu i biorąc pod uwagę cele kary w zakresie społ. oddziaływania oraz cele zapobiegawcze i wychowawcze przy uwzględnieniu takich elementów, jak np. rodzaj i rozmiar szkody, pobudki i sposób działania sprawcy, zachowanie się przed i po popełnieniu przestępstwa; są to kryteria racjonalizacji kar wymierzanych. W przypadkach przewidzianych w ustawie sąd może przekroczyć ustawowe granice zagrożenia karnego: poniżej jego granic przez nadzwyczajne złagodzenie kary, powyżej jego granic przez nadzwyczajne jej obostrzenie (gł. w razie recydywy). Wymierzając karę nieletniemu (do 17 lat) albo młodocianemu (do 21 lat), sąd kieruje się gł. celami wychowawczymi. Wykonanie kary następuje niezwłocznie po uprawomocnieniu się wyroku skazującego (orzeczenia o ukaraniu).