kabuki
jeden z gatunków klas. teatru japońskiego.
[jap. kabuku ‘pochylać się’, ‘wydziwiać’, ‘odbiegać od normy’],
kabuki
Encyklopedia PWN
Jest to teatr typowo mieszczański, podobnie jak teatr jōruri, a bardziej realist. niż teatr nō.
Powstał na pocz. XVII w.; gł. rolę w jego tworzeniu odegrały kobiety; jedną z nich była wędrowna kapłanka shintōistyczna Okuni ze świątyni w Izumo; zał. przez nią zespół kobiecy (onna-kabuki) stał się wzorem do naśladowania i zakładania podobnych zespołów na terenie całej Japonii; w jego występach ówczesne władze dopatrywały się źródeł zepsucia moralnego i 1629 wydały zakaz występowania kobiet na scenie; ich role przejęli mężczyźni (do 1652 młodzi chłopcy wakashū-kabuki, a od 1654 do dziś dojrzali mężczyźni yarō-kabuki, w skrócie kabuki). Okresy świetności i upadku k. były uwarunkowane rywalizacją z jōruri (oba gat. wzajemnie na siebie oddziaływały), rozwojem dramatu (m.in. Chikamatsu Monzaemon, Tsuruya Nanboku IV, Namiki Shōzō) oraz oddziaływaniem kultury Zachodu. Zwiastunem modernizacji k. po 1868 była twórczość dramatopisarza Kawatake Mokuami, także aktorstwo Ichikawy Sadanji II i działalność producenta Mority Kan’ya. Po wojnie chiń.-jap. 1894–95 zaniechano nowatorskich eksperymentów, zagrażających jap. tożsamości k.; uznano, że powinno pozostać gat. klas., podobnie jak jōruri i nō. Do poł. lat 50. XX w. k. pozostawało w cieniu teatru shingeki; później popularność k. wzrosła i trwa do dziś.
Scena gł. (hon-butai) jest wyposażona w scenę obrotową (wynalezioną przez jap. dramaturga Namiki Shōzō), zapadnie i wyciągi. Ponadto z lewej strony (prostopadle do sceny) odchodzi pomost (hanamichi ‘droga kwiatów’); w niektórych przedstawieniach instaluje się dodatkowo z prawej strony tymczasowy pomost (kari-hanamichi). Dekoracje są bardzo bogate; ich zmiana jest dokonywana błyskawicznie, przeważnie na oczach widzów; także bogate pod względem kroju i kolorystyki są kostiumy. Typ postaci (a nie jej cechy indywidualne) określa kostium, makijaż (zastępujący maskę), peruka. Muzyka odgrywa dużą rolę w przedstawieniu; podstawowym instrumentem jest samisen; ponadto używa się różnego typu bębnów i gongi. Duży wpływ na technikę gry w tym teatrze miała sztuka animowania lalek w jōruri (rozczłonkowanie każdego ruchu na oddzielne składowe fazy) i sposób deklamacji (pogranicze recytatywu i śpiewu), charakterystyczne dla teatru lalek. Występujący aktorzy, wyłącznie mężczyźni, prezentują dwa style gry: wagoto [‘miękki’] i arogoto [‘szorstki’]; wielkim uznaniem cieszą się role kobiece (onnagata).
Estera Żeromska
