Jung Carl Gustav
 
Encyklopedia PWN
Jung Carl Gustav, ur. 26 VII 1875, Kesswil, zm. 6 VI 1961, Küsnacht,
psychiatra szwajcarski, współtwórca „psychologii głębi”.
Kalendarium
Urodził się 26 VII 1875 w Kesswill. Jego zainteresowania kształtowały dociekania teologiczne (wychowywał się w rodzinie pastorskiej) oraz medyczne. Karierę zawodową rozpoczął na uniwersytecie w Zurychu pod kierunkiem psychiatry E. Bleulera; 1902 uzyskał tamże tytuł doktora nauk medycznych na podstawie pracy Zur Psychologie und Pathologie sogennanter occulter Phänomene (wydanie polskie 1991). W tym samym roku wyjechał do Paryża, gdzie studiował semestr pod kierunkiem P. Janeta. W 1903 ożenił się z E. Rauschenbach i osiedlił na stałe nad Jeziorem Zuryskim w miejscowości Küsnacht. W tym też roku rozpoczął badania nad skojarzeniami (Diagnostische Assoziationstudien t. 1–2 1906–09) i schizofrenią (Über die Psychologie der Dementia Praecox. Ein Versuch 1907); prace te utrwaliły pozycję Junga w środowisku psychiatrycznym.
Współpraca z Freudem
Lata 1907–13 to okres współpracy z S. Freudem. Jung zrezygnował z pracy w klinice i wykładów na uniwersytecie, poświęcając się prywatnej praktyce medycznej i terapeutycznej, podróżom, badaniom naukowym i pisarstwu. W 1909 wyjechał wraz z Freudem na wspólne wykłady do USA. W 1909–13 był redaktorem „Jahrbuch für Psychologische und Psychopathologische Forschung”. W 1911 był współzałożycielem Międzynarodowego Towarzystwa Psychoanalitycznego i jego pierwszym prezesem. Okres współpracy z Freudem zakończyła praca Wandlungen und Symbole der Libido (1912). Wyraźnie zaznaczyła się w niej bowiem rozbieżność poglądów pomiędzy autorami. Lata 1913–18 to okres osobistego kryzysu psychicznego i duchowego Junga, który on sam określił jako doświadczanie własnej nieświadomości, jak również pracy nad zagadnieniem typów psychologicznych. W 1921 opublikował Typy psychologiczne (wydanie polskie 1997). O pracy tej pisał: „Książka ta wyrosła z mojej potrzeby dookreślenia różnic pomiędzy moimi poglądami a poglądami S. Freuda i A. Adlera. Starając się odpowiedzieć na to pytanie napotkałem problem typów psychologicznych, które wyznaczają i ograniczają nasze sądy”. Ze wszystkich prac Junga ta właśnie zyskała największe uznanie wśród psychologów, a wprowadzony tam podział osobowości na typ ekstrawertyczny (ekstrawersja) i introwertyczny (introwersja) został powszechnie przyjęty.
Neoromantyczne poglądy
Poglądy Junga można określić jako neoromantyczną reakcję na scjentystyczną ideologię i opisane przez M. Webera „odczarowanie świata”. Z romantyzmem dzielił Jung koncepcję człowieka, który po pierwsze nie jest miarą rzeczy, lecz należy do szerszej rzeczywistości, a mianowicie do świata nieświadomości i ducha; po drugie, nie jest też bytem gotowym, ale stającym się i spełniającym; proces ten Jung nazwał indywiduacją. Junga wizja człowieka i indywiduacji opiera się na metafizycznym założeniu o istnieniu nieświadomości zbiorowej i archetypów oraz na epistemologicznym przekonaniu, że psychika jest jedynym fenomenem danym nam bezpośrednio i jest warunkiem sine qua non wszelkiego doświadczenia, wreszcie na postawie metodologii, która zmusza raczej do pytania o sens i cel danego fenomenu niż o jego przyczynę. Odnosi się ta postawa zarówno do objawu chorobowego, jak do całego życia ludzkiego. „Psychonerwica — pisze Jung — musi być ostatecznie rozumiana jako cierpienia duszy, która nie odnalazła swojego sensu. Ale wszelka twórczość w królestwie ducha, jak również cały rozwój człowieka wyrasta z cierpień duchowych”.
Poziomy psychiczne
Jung rozróżnił 3 poziomy psychiczne: świadomość, nieświadomość jednostkową i nieświadomość zbiorową, oraz 4 funkcje psychiczne: percepcję, myślenie, uczucie i intuicję. Dzięki tym funkcjom człowiek orientuje się w świecie zewnętrznym i wewnętrznym — percepcja mówi nam, że coś istnieje, myślenie — czym jest to, co istnieje, uczucie ocenia w kategoriach przyjemne lub przykre, a intuicja jest percepcją możliwości zawartych w danej sytuacji. Świadomość stanowią treści otrzymane dzięki powyższym funkcjom; nieświadomość jednostkową stanowią treści podprogowe (czyli te, które dotarły do psychiki, ale nie dotarły do świadomości) oraz treści stłumione; natomiast nieświadomość zbiorowa jest wspólnym dziedzictwem ludzkości (być może i zwierząt). Nieświadomość zbiorowa jest podłożem psychicznego i somatycznego życia jednostki. Znajdują się w niej motywy mitologiczne, obrazy pierwotne, które projektowane na zewnątrz stanowią mity i symbole. Z tego też względu badania kulturoznawcze mają znaczenie dla badań nad nieświadomością.
Poza treściowym „co”, przez archetypy i instynkty nieświadomość określa również formalne „jak”. Jung zaczął używać pojęcia archetypu 1919, wcześniej wykorzystywał termin zapożyczony od J. Burckhardta Urbild [‘obraz pierwotny’]. Archetyp, jak go rozumie Jung, jest wrodzoną formą a priori, w sposób konieczny determinującą przebieg procesów psychicznych; natomiast Urbild jest graficzną postacią archetypu, postrzeganą świadomie. Jung porównuje archetypy z instynktami; jak instynkty zmuszają człowieka do specyficznie ludzkiego sposobu istnienia, tak archetypy wymuszają specyficznie ludzkie sposoby percepcji i ujmowania. Zarówno archetypy, jak i instynkty są fenomenami uniwersalnymi i regularnymi. Archetypy i instynkty mają naturę psychoidalną i numinotyczną. Natura psychoidalna oznacza, że ani jednych, ani drugich nie można zredukowć do psychiki, mimo że tylko w obszarze psychiki mogą się przejawiać. Archetypy stanowią pomost łączący nas ze światem ducha, a instynkty — z rzeczywistością materii. Ich ostateczna natura jest jednak transcendentna i bezpośrednio niedostępna poznaniu. Numinotyczny charakter oznacza siłę, często natury emocjonalnej, której człowiek nie jest w stanie się oprzeć, a która jest w stanie nim zawładnąć, choć jej sens nie jest nam dostępny. Archetypy i instynkty same w sobie są moralnie obojętne, jednakże konfrontacja z nimi stanowi moralne wyzwanie dla jednostki.
Typy psychologiczne
Pojęcie indywiduacji pojawia się po raz pierwszy w Typach psychologicznych: „Jest to proces, dzięki któremu następuje kształtowanie i różnicownie jednostek; (...) jest to rozszerzanie świadomości, (...) budowanie unikalności. Indywiduacja do pewnego stopnia znajduje się zawsze w opozycji do norm zbiorowych (...), w żadnym jednak wypadku nie może być wyłącznym celem psychologicznego wychowania. Warunkiem niezbędnym jest uprzednia adaptacja do norm obowiązujących w zbiorowości. Najgłębsza istota indywiduacji nie może być uchwycona, gdyż stanowi element tajemnicy przemiany”. Proces indywiduacji odbywa się na osi IchSelbst [‘ja–jaźń’]. Jaźń jest archetypem, który przejawia się na wszystkich etapach procesu indywiduacji od narodzin do śmierci. Symbolami, przez które przejawia się jaźń, są np.: mandale, perła, diament, kryształ, kwiat, dziecko. Jung wyróżnił 2 fazy indywiduacji, które zachodzą w pierwszej i drugiej połowie życia. Faza pierwsza zmierza do krystalizacji ja, faza druga do stałej, dynamicznej relacji ja–jaźń. W rozwoju osobowości istotny jest element świadomej woli i etycznej odpowiedzialności. Pojęcie jaźni budzi wiele dyskusji, Jung bowiem określa je różnie w różnych pracach. Tu zostało przyjęte najbardzej ogólne rozumienie, że jest to pełnia, do której człowiek zmierza w ciągu całego życia, czyli pełny rozwój biologiczny, społeczny i duchowych aspektów zawartych w człowieku. W procesie indywiduacji można wyróżnić 4 etapy doświadczenia archetypalnego: 1) maski–cienia, 2) animy–animusa, 3) starego mędrca–wielkiej matki, 4) jaźni. Na każdym z tych etapów doświadczamy, uświadamiamy sobie i rozszerzamy granice i obszar naszego ja w kierunku jaźni, zdobywamy więcej samowiedzy i stajemy się bardziej zgodni z własną naturą. Maska jest społecznie akceptowanym sposobem bycia, cień natomiast stanowią uczucia, pragnienia, postawy, które w nas istnieją, ale są nierealizowane i nieujawnione. Etap indywiduacyjny polega na tym, że doświadczamy i uświadamiamy sobie ten fragment nas samych — „włączamy” go do świadomości. Analogicznie można opisać doświadczenia związane z naszą płciowością (anima i animus). W przekonaniu Junga każdy z nas nosi w sobie obraz płci przeciwnej, który projektujemy na określoną osobę. Obraz ten jest natury archetypalnej i biograficnej zarazem, dlatego też uczucia i zachowania na tym etapie życia nie są zależne od woli jednostki. Nie znaczy to, że nasze ego jest im podporządkowane. Gdy jednak się tak zdarzy, to mamy wtedy do czynienia z dezintegracją ego, a nie indywiduacją.
Badanie kultur pierwotnych, znaczenie myśli
Jung stopniowo rozszerzał swoje zainteresowania poza psychiatrię opisową w kierunku psychiatrii interpretującej, metafizyki, filozofii kultury, a zwłaszcza religii i mitologii. Szukał analogii pomiędzy nieświadomymi treściami występującymi u współczesnego człowieka Zachodu oraz u ludzi pierwotnych i w mitach. Tym zagadnieniom podporządkowywał swoje podróże — 1920 prowadził badania w Tunisie i Algierii, 1924–25 wśród Indian Pueblo z Nowego Meksyku, a 1925–36 wyjeżdżał do Kenii i Egiptu. Porównywał religijne symbole buddyzmu zen, hinduizmu, nauki Lao Tse i Konfucjusza; jednocześnie studiował mitologię grecką, chrześcijańskie mistykę, gnozę i kabałę, dostrzegając zasadnicze podobieństwa (współpracował m.in. z K. Kerényim i R. Wilhelmem). Z jego m.in. inspiracji 1933–53 odbywały się w Szwajcarii koło Ascony coroczne sympozja Eranos poświęcone konfrontacji kultur Wschodu i Zachodu, z których referaty były publikowane w rocznikach „Eranos”. Myśl Junga wywarła istotny wpływ nie tylko na psychologię, lecz również na religioznawstwo (przezwyciężenie redukcjonizmu sprowadzającego religię do zjawisk natury pozareligijnej) oraz teologię (ukazanie doświadczenia religijnego w szerokim kontekście duchowości; obecnie do koncepcji Junga odwołuje się m.in. E. Drewermann).
Wydania dzieł
Dzieła wszystkie: Gesammelte Werke (t. 1–20 1958–91). W 1997 zapoczątkowano polska edycję Dzieł Junga, do 2002 ukazało się 6 tomów (t. 1 Aion. Przyczynki do symboliki Jaźni 1951, wydanie polskie 1997, t. 2 Typy psychologiczne, t. 3 Symbole przemiany. Analiza preludium do schizofrenii 1912, 1925, wydanie 1998, t. 4 Psychologia a alchemia 1944, 1952, wydanie polskie 1999, t. 5 Misterium coniunctionis, t. 1–2 1955–56, wydanie polskie 2002 oraz Rozmowy, wywiady, spotkania 1977, wydanie polskie 1999). W języku polskim ukazały się także m.in. Psychologia a religia (1940, wydanie polskie 1970), Psychologia przeniesienia (1946, wydanie polskie 1993), Odpowiedź Hiobowi (1952, wydanie polskie 1995), Nowoczesny mit (1958, wydanie polskie 1982), Wspomnienia, sny, myśli (1961, wydanie polskie 1993), a także wybory tekstów, m.in. Archetypy i symbole (1976), Rebis czyli kamień filozofów (1989), Podróż na Wschód (1989).
Zofia Rosińska
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia