jaz

jaz, staropol. gać,

rodzaj budowli wodnej piętrzącej (wysokość piętrzenia do 15 m), będącej jednocześnie budowlą upustową;

przy jazie powstaje zbiornik wodny. Rozróżnia się: jazy stałe i ruchome. Jazy stałe (bez części ruchomej) — spiętrzają wodę na niewielką stałą wysokość, bez możliwości regulacji piętrzenia przy stałym przepływie; w średniowieczu jazy stałe były wykorzystywane do kierowania wody do fos otaczających np. zamki; później budowano je w celu skierowania wody do młynów wodnych. Jazy ruchome — z częścią ruchomą (zamknięciem) w postaci zasuw lub klap, umożliwiają spiętrzanie i obniżanie poziomu wody; najmniejsze jazy ruchome są stosowane w melioracjach wodnych (w szczególności przy nawodnieniach), większe są podstawowymi budowlami używanymi przy zabudowie rzek stopniami wodnymi. Jazy tworzą dogodne ujęcia wody (zbiorniki przepływowe) do celów komunalnych, przemysłowych, energetycznych, powodują odpowiednie nawilgocenie gleby przez podniesienie poziomu wody gruntowej, zapewniają żeglowność w okresie niskiej wody. W Polsce największe jazy (ruchome, zasuwowe) znajdują się na Wiśle we Włocławku i na Narwi w Dębem. Największy jaz w Europie — Samara na Wołdze, ma 38 zasuw i zdolność przepustową 64 tysiący m³/s.