jarmark

jarmark

[niem. Jahrmarkt ‘targ doroczny’],

instytucja wolnego handlu, znana w Europie od wczesnego średniowiecza, tworzona pod opieką władzy terytorialnej w celu prowadzenia transakcji związanych z dalekosiężną wymianą;

(być może nawet odleglejszych), w Europie licznie działały we wczesnym średniowieczu, szczyt swojej świetności przeżywały w XVII w., po czym stopniowo traciły na znaczeniu, zastępowane zwłaszcza przez giełdy towarowe i pieniężne, w XIX–XX w. przez wystawy i targi międzynarodowe. Organizowane na ogół w miastach lub w ich bezpośrednim sąsiedztwie, w ściśle określonych terminach, zazwyczaj wiążących się ze świętami religijnymi, ściągały wielkich kupców, niekiedy z bardzo odległych stron, oraz rzesze ludności przybywającej głównie dla rozrywki; oprócz wielkich jarmarków miejskich istniały liczne małe jarmarki wiejskie. Niezależnie od zwykłych jarmarków towarowych, na których dokonywano masowych transakcji kupna–sprzedaży, odbywały się w Europie jarmarki kredytowe (np. w końcu XVI–pocz. XVII w. w Piacenzie); ich dominacja w tej formie obrotu upadła w 2. ćwierci XVII w. na korzyść giełd pieniężnych (wówczas zwłaszcza w Amsterdamie).

Jarmarki pośredniczyły w dalekosiężnym handlu azjatycko-europejskim (jarmarki na Bliskim Wschodzie), w handlu między strefami gospodarczymi kontynentu (np. południowej i północnej Europy) oraz między bliżej położonymi rejonami intensywnej produkcji rzemieślniczej (np. jarmarki szampańskie w XII–XIII w.); ogromny koszt przywiezienia towarów na jarmark był z nadwyżką rekompensowany wysokimi cenami uzyskiwanymi za towar oraz zwolnieniami od opłat celnych. Jarmarki istniały nie tylko w Europie, ale także w wielu miastach wszystkich krajów muzułmańskich — szczególnie aktywne w Egipcie (największe w Aleksandrii i Kairze), Arabii (Mekka) i Syrii, gdzie ich terminy były zgodne z kalendarzem pielgrzymek i karawan; zjawiskiem powszechnym były jarmarki w Indiach (największe w miastach nad Gangesem), licznie odbywały się również na Archipelagu Malajskim (zwłaszcza na Sumatrze i Jawie). Tylko nieliczne jarmarki organizowano w Chinach, szczególnie na obszarach nadgranicznych, które skupiały handel zagraniczny (w XVIII w. istniały 2 jarmarki w Kantonie do handlu z Europejczykami), zupełną zaś rzadkość stanowiły jarmarki w Japonii. W Polsce jarmarki pojawiły się w XIII w. (Gdańsk, Wrocław), znaczny ich rozwój nastąpił XV–XVI w. Na polskie jarmarki przywożono z Zachodu przede wszystkim: sukno, wyroby metalowe, korzenie, wino, produkty luksusowe, skupowano zaś na nich towary eksport., zwłaszcza: futra, woły, zboże, produkty leśne, len; szczególne znaczenie miały jarmarki w Gdańsku, Gnieźnie i Lublinie; ściśle związane z polskim eksportem na Zachód były jarmarki w Brzegu (nad Odrą), Wrocławiu i Lipsku. W XIX w. pruskie władze zaborcze zlikwidowały znaczną część mniejszych jarmarków, zwłaszcza wiejskich; postępowała też specjalizacja jarmarków — tworzyły się oddzielne jarmarki na wełnę, tytoń, konie, zwierzęta hodowlane, narzędzia rolnicze, wyroby włókiennicze itp. W 2. połowie XIX w. postępował upadek jarmarków, zastępowanych nowoczesnymi formami handlu.