indeksacja

indeksacja

[łac. indicare ‘wskazywać’],

ekon. wprowadzenie automatycznego powiązania pomiędzy zobowiązaniami pieniężnymi a poziomem cen.

W praktyce oznacza podwyższanie płac lub innych dochodów w powiązaniu ze wskaźnikiem wzrostu kosztów utrzymania lub wzrostu cen. Celem indeksacji jest zapewnienie pożądanej relacji między wzrostem cen i dochodów oraz osłabienie napięć społecznych, powstających w wyniku zmniejszania się siły nabywczej wynagrodzeń. Indeksacja jest jedną z metod dostosowywania wzrostu dochodów do dynamiki cen; inne metody to: stosowanie dodatków drożyźnianych, jednorazowe podwyżki wynagrodzeń, rekompensowanie wzrostu cen przez podnoszenie płac w wyniku rokowań zbiorowych, prowadzonych przez związki zawodowe i zrzeszenia pracodawców.

Indeksację zaczęto stosować w następstwie procesów inflacyjnych; po raz pierwszy zastosowano tę metodę w latach 20. XX w., rozwinęła się w latach 70., wraz z falą inflacyjną, i obecnie jest szeroko stosowana w różnych krajach. Indeksacja wymaga określenia: 1) podstawy indeksacji — jeżeli przyjmuje się wskaźnik kosztów utrzymania, ustala się, jakie dobra i usługi są przyjmowane do jego obliczania; jeżeli przyjmuje się wzrost cen środków konsumpcji, określa się, jakie towary obejmują (czy np. również alkohol, wyroby tytoniowe, towary luksusowe), czy dotyczy cen przeciętnych ogólnokrajowych, czy regionalnych; 2) przedmiotu indeksacji — może nim być: fundusz płac, płaca indywidualna, część wynagrodzenia, emerytura; 3) okresu indeksacji — np. ustalona data, okres (rok, kwartał), podwyższanie płac za każdym razem, gdy wzrost cen wzrośnie o określony procent; 4) sposobu i zakresu indeksacji— np.: rekompensata pełna, częściowa (do określonej kwoty zarobków), zróżnicowana zależność od poziomu płac, zakładająca tylko częściowe wyrównanie wzrostu kosztów utrzymania. Charakterystyczną cechą indeksacji jest wzrost płac lub innych dochodów po każdej podwyżce cen (wyrażonej w zmianach wskaźnika przyjętego jako podstawa indeksacji), bez dodatkowych ustaleń. Współczesne systemy indeksacji są znane pod nazwą COLA (ang. cost of living adjustment clauses ‘klauzule wzrostu kosztów utrzymania’); są to zapisy w układach zbiorowych pracy, umożliwiające częściowe lub pełne zrekompensowanie pracownikom obniżki realnej siły nabywczej ich dochodów wywołanej inflacją. W Polsce rekompensowanie wzrostu kosztów utrzymania i waloryzacja dochodów, w tym indeksacja, są szeroko stosowane, zwłaszcza w okresach narastającej inflacji. Niektórzy ekonomiści uważają, że indeksacja może przyczyniać się do utrwalania inflacji.