historia literatury

historia literatury,

gałąź nauki o literaturze obejmująca badania przebiegu procesu historycznolit. i jego elementów: dzieł, twórczości pisarzy, gatunków lit., prądów i okresów lit., życia literackiego.

W obręb jej zainteresowań wchodzi literatura określonego narodu, języka, regionu, kręgu kulturowego; należą do niej również badania porównawcze (komparatystyka) oraz folklorystycznolit.; historia literatury kładzie nacisk bądź na autonomię zjawisk lit., bądź na ich uwarunkowania zewn., rozważając proces historycznolit. w powiązaniu z dziejami społeczeństwa, kultury, ideologii, języka, oświaty itp.; zjawiska te ujmuje zarówno w sposób ewolucyjny, jak też synchroniczno-opisowy. Historia literatury ukształtowała się pod koniec XVIII w. opierając się na poetyce, filologii, krytyce lit. i bibliografii; na jej rozwój, jako samodzielnej dziedziny nauki o literaturze, wpłynął znacznie historyzm romant. (ukształtowany pod wpływem G.W.F. Hegla), zainteresowanie kulturami archaicznymi i przeszłością nar.; w sposób decydujący na badania historycznolit. do połowy XIX w. oddziałali: J.G. Herder, F. i A.W. Schleglowie, J. Grimm, G.G. Gervinus, G. de Staël, Ch.A. Sainte-Beuve, A.F. Villemain; za sprawą kierunku pozytywist. historia literatury uzyskała status dyscypliny nauk., opierającej swoje ustalenia na rozległych podstawach materiałowo-faktograf.; jej fundament metodol. zbudowali przede wszystkim: H. Taine, W. Scherer, F. Brunetière, E. Hennequin; w Polsce do ugruntowania nauk. podstaw pozytywist. historii literatury przyczynili się P. Chmielowski, B. Chlebowski, S. Tarnowski, jej założenia rozwijali w swych pracach m.in. W. Nehring, A. Brückner, I. Chrzanowski, S. Windakiewicz, W. Spasowicz. Punktem wyjścia dla nowocz. historii literatury stał się tzw. przełom antypozytywist. w humanistyce na przeł. XIX i XX w. (W. Dilthey, H. Rickert, W. Windelband); w swojej późniejszej ewolucji zmierzała ona m.in. do charakterystyki niepowtarzalnych jednostek twórczych (np. F. Gundolf), światopoglądów i idei (np. R. Unger, A. Lovejoy), uniwersalnych wyróżników stylowych (O. Walzel, F. Strich). Teoretyczne zagadnienia procesu historycznolit. podejmowali przedstawiciele ros. szkoły formalnej (B. Tomaszewski, W. Szkłowski, B. Eichenbaum, J. Tynianow, W. Żyrmunski) i praskiej szkoły strukturalnej (J. Mukařovský, F. Vodička). XX-wieczną historię literatury łączą ścisłe związki z teorią literatury, czego wyrazem jest uformowanie się poetyki hist., poddającej analizie systemy form lit. w poszczególnych epokach (zagadnienia stylu, języka poet., wersyfikacji, gat. lit.); marksist. koncepcję procesu historycznolit. stworzyli G. Plechanow, E. Mehring, G. Lukács, A. Cejtlin, B. Reizow; szeroko rozwinięto badania nad poszczególnymi epokami w dziejach literatury, nad związkami różnych literatur nar. i w zakresie literatury powszechnej (np. L. Cazamian, F. Baldensperger, Ph. van Tieghem, E.R. Curtius, E. Auerbach, J. Rousset). W Polsce różnorodne tendencje historii literatury w XX w. znalazły wyraz w badaniach m.in.: T. Sinki, E. Porębowicza, W. Lednickiego, J. Kleinera, W. Borowego, J. Ujejskiego, J. Krzyżanowskiego, R. Pollaka, S. Pigonia, Z. Szweykowskiego, W. Weintrauba, K. Górskiego, M. Kridla, M. Brahmera, K. Kumanieckiego, Z. Szmydtowej, S. Skwarczyńskiej, T. Mikulskiego, K. Wyki, K. Budzyka, Cz. Zgorzelskiego, H. Markiewicza, M. Janion, R. Przybylskiego, Cz. Hernasa.