hierofania
objawienie się świętości;
[gr. hierós ‘święty’, phaínein ‘ukazywać’],
hierofania
Encyklopedia PWN
kluczowy termin w teorii religii M. Eliadego, oznaczający każdą manifestację sfery sacrum w rzeczywistości świeckiej (profanum), rozpoznawaną przez człowieka jako świętość; najbardziej pierwotną formą h. jest kratofania. H. ma złożoną strukturę, w której można wyodrębnić elementy, takie jak: użyta w objawieniu energia, miejsce i czas objawienia, związane z nią przedmioty i zapisy, postać osobowa sacrum oraz mit i rytuał. Przez uświęcanie rzeczywistości świeckiej h. nadaje przypadkowości świata strukturalne ramy. H. są więc strukturami intencjonalnymi, opartymi na dialektyce sacrum i profanum, a ich klasyfikacja i rekonstruowanie ich znaczeń (morfologia świętości) stanowi przedmiot religioznawstwa. Zdaniem Eliadego h. mają naturę niezależną od kontekstu kulturowo-historycznego, przejawiają tendencję do przekraczania granic określonej tradycji religijnej. Można wyróżnić: najbardziej uniwersalne h. elementarne, oparte na objawianiu sacrum w niebie (h. uraniczne), wodach (h. akwatyczne), kamieniu (h. lityczne) i ziemi (h. telluryczne); zrytmizowane h. biologiczne (lunarne, solarne, wegetacyjne, agrarne, seksualne); h. topograficzne w postaci miejsc świętych i budowli sakralnych, oraz objawiające się za pośrednictwem określonych typów i grup ludzi h. antropologiczne i socjologiczne. Najważniejszą rolę w życiu religijnych odgrywa transcendencja wyrażana przez h. uraniczną oraz mit kosmogoniczny, który, opisując stawanie się kosmosu, wyraża naturę rzeczywistości jako objawianie się całego bytu (ontofania). Ponieważ zamknięcie sacrum w danym obiekcie ogranicza jego absolutny charakter, ujawniając jedynie pewne aspekty, paradoksalnie w akcie h. świętość zostaje zasłonięta i w ten sposób staje się niedostępna penetracjom badaczy. Dlatego też nawet najbardziej zdesakralizowane i zapomniane h. mogą prowadzić do nagłego odrodzenia pełni religijnych sensów (rewaloryzacji).
Andrzej Szyjewski
